1461, Πέφτει η Αυτοκρατορία των Μεγάλων Κομνηνών της Τραπεζούντας





1461 Η Αυτοκρατορία των Μεγάλων Κομνηνών

Έκ τού ύψους τούτου, λέγουν....                          
είδε τ’ όμμα τών Μυρίων το θαλάσσιον πεδίον, 
και άνέκραξεν έν τέρψει καί ψυχής άγαλλιάσει  
Θάλαττα, καί ή φωνή των όρη έσεισε και δάση.

ΠΕΡΙ  ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ (Μέλαν όρος)  1879, υπό 
Παναγιώτου Ματαράγκα, προξένου Τραπεζούντας

Το κατά τους Τούρκους Καρά Καπάν,
Η σημαία των Κομνηνών
το Μέλαν όρος (Θήχης), που σαν πατάν,
γράφουν ιστορία....
                           οι Μύριοι κι ο Ξενοφών,
και επί μίας εκ των πλησίων βουνοπλαγιών,
στέκει ως σήμερα σαν νέος Παρθενών,                      
το ορθόδοξο μοναστήρι η Παναγία Σουμελά.
(το ''Σουμελά'', εκ του "εις του Μελά")               
ήταν ο κυματοθραύστης των Κομνηνών,
για τις επιθέσεις Μογγόλων κι Οθωμανών....

Το τείχος της Αυτοκρατορίας
της Τραπεζούντας, 
                        [τους αετούς της οποίας
Η σημαία των ΜεγαλοΚομνηνών
οι Κομνηνοί απ' τις σημαίες
κόψαν στα δύο, 
                       [και τις γενναίες    
που δώσαν στους Τούρκους απαντήσεις
στην ιστορία σαν νάναι θρύλος θα συναντήσεις.

       "Άπιστε... να μη νομίσεις
       ότι, όπως απ' τη κερκόπορτα 
                             [πέρασες μεσ' στη  Πόλη,
       θα σου ανοίξουμε διάπλατα 
                                     [τη πόρτα κι εμείς όλοι,    
       κι απ' τη δικέφαλη την  αυτοκρατορία
       με την Ορθόδοξη Θρησκεία,
       αν πήρες το 'να της κεφάλι,
       το άλλο του ο αετού της, θα σε δαγκώσει πάλι...''                                                                   
             

Η Τραπεζούντα πέφτει,
                  [Οθωμανοί τούς πνίγουν,
μυριάδες τους περιστοιχίζουν,
για χρόνια οκτώ.....
            [τους αποδεκατίζουν...

Όλοι πια έχουν υποταχτεί,
η ημισέληνος κυριαρχεί.
Μικρά Ασία και Βαλκανική....

Ελληνορωμαίοι, Γενουάτες και Βενετοί,
όλοι λυγίζουν, οι άλλοτε τούτοι Δυνατοί.

Η αντίσταση στη Τραπεζούντα έδειχνε  περιττή,
κάθε ελπίδα είχε εντελώς πλέον σβηστεί.

Το τελευταίο κομμάτι της αυτοκρατορίας θα καμφθεί
το έτος χίλια τετρακόσια εξήντα ένα....


Στους κατακτητές πια όλα είναι δοσμένα
μετά τον άνισο αιματηρό αγώνα,
στον μοιραίο για τον Ελληνισμό αυτόν αιώνα.

        Όλοι οι Μεγαλοκομνηνοί,
         ήταν απόγονοι του λαοφιλή,
         του ανατρεπτικού και πρώιμου σοσιαλιστή,        
         Ανδρόνικου Α' του ματοβαμμένου,
                                [μα απ' τα έργα του και ανθρωπιστή...


         Αιώνες τρεις περάσαν από τότε που 
                                            [ο Ανδρόνικος Α Κομνηνός
         ως "ο γενναίος των μαχών" ήταν γνωστός,
         σε όλη την αυτοκρατορία, 
                                    [που πάντα πρώτος έβγαινε  'μπρος
         όπως τον περιγράφει ο Άγγελος Βλάχος* παραστατικά,          *Οι τελευταίοι γαληνότατοι 
         σε κείμενα παρμένα από της εποχής τα χρονικά:     

Για να γνωρίσει τον Ανδρόνικο Α' όποιος επιθυμεί,
και λίγο κοντά του να βρεθεί 
                     [στην ένδοξη των Κομνηνών εκείνη την εποχή
ας κάνει κλικ στο "Ο γενναίος των Μαχών" 
                                                                      [δίπλα του να σταθεί... 
_____________________________________________________

*H αυτοκρατορία της Τραπεζούντας, Το τελευταίο προπύργιο του μεσαιωνικού ελληνισμού. 
Ιδρύεται μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους το 1204. από τα εγγόνια του Ανδρόνικου του Α', τους αδελφούς Αλέξιος και Δαβίδ Κομνηνούς. Κατάφερε να επιβιώσει, υφιστάμενη επιθέσεις ανηλεείς από αλλεπάλληλα τουρκικά φύλα.
υπό την καθοδήγηση της δυναστείας των Μεγαλοκομνηνών.  


Η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας και ο ευρύτερος χώρος
μετά την ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης από την Νίκαια (1265)
Η περιοχή κυκλωμένη από φυλές ημιπολιτισμένες, σε μια τοποθεσία όπου διασταυρώνονταν οι πολιτισμοί της Ανατολής και της Δύσης, εκεί όπου σταματούσαν τα καραβάνια από τη Δύση και την Κωνσταντινούπολη προτού συνεχίσουν το ταξίδι τους για την καρδιά της Ασίας, κατά την περίοδο 1258-1500, προτού ανακαλυφθούν οι ωκεάνιοι δρόμοι από τους περίφημους Πορτογάλους και Ισπανούς θαλασσοπόρους. 

Από κει, άλλωστε, ξεκινούσαν οι ιεραπόστολοι το επίπονο οδοιπορικό τους στην προσπάθεια εκχριστιανισμού των Μογγόλων που από το 1258 είχαν καταλάβει το λίκνο του μουσουλμανικού κόσμου, τη Βαγδάτη.


Ο Ελληνικός πληθυσμός σε ποσοστό συντριπτικό, έχοντας ως βάση την πόλη της Τραπεζούντας, γνώρισε μεγάλη ακμή και οικονομική ευμάρεια, όπου κατοικούσε μέχρι και την κατάκτησή της από τους Τούρκους, αλλά και αργότερα, μέχρι και το 1486, προερχόμενη από τα εκτεταμένα αγροκτήματά της αλλά κι απ’ τα μεταλλεία ασημιού, σιδήρου και στυπτηρίας.


Βλέπουμε ότι ο Ιωάννης Δ΄, ο προτελευταίος άρχων της, δεν είχε την δυνατότητα να ενισχύσει την άμυνα της Κωνσταντινούπολης και να αποτρέψει την Άλωσή της το 1453. 
Όμως φρόντισε να θωρακίσει την Τραπεζούντα συνάπτοντας συμμαχίες. Πάντρεψε την κόρη του με τον Τούρκο ηγεμόνα της φυλής των Ασπροπροβατάδων, ως αντάλλαγμα για μελλοντική στρατιωτική βοήθεια. Επίσης, σύναψε συμφωνίες και με τα τουρκικά κρατίδια της Σινώπης και της Καραμανίας και με το βασίλειο της Γεωργίας.

Ο διάδοχος και αδελφός του Δαυίδ, μετά τον θάνατο του, δεν έκανε σωστή χρήση των υφιστάμενων συμμαχιών. Μάλιστα προσέγγισε διάφορες Ευρωπαϊκές χώρες για βοήθεια κατά των Οθωμανών, κάνοντας λόγο για υπερβολικά φιλόδοξα σχέδια, ακόμη και για κατάκτηση των Ιεροσολύμων. 


Ο Μωάμεθ Β’ αντιλήφθηκε αυτές τις κινήσεις και αποφασίζει να υποτάξει τα κράτη της περιοχής. Το καλοκαίρι του 1461, με αρκετό στρατό ξεκίνησε από την Προύσα. Αρχικά κινήθηκε προς την Σινώπη, της οποίας ο Τούρκος Εμίρης την παρέδωσε και εν συνεχεία κινήθηκε προς την Αρμενία καθυποτάσσοντας όλα τα τούρκικα κρατίδια της περιοχής και κυκλώνοντας έτσι την Τραπεζούντα. Αμέσως μετά ξεκίνησε την πολιορκία της πόλης, η οποία μετά από ένα μήνα παραδόθηκε από τον Αυτοκράτορά της Δαυίδ, στις 15 Αυγούστου 1461. Οκτώ χρόνια μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης και έναν χρόνο μετά την κατάλυση του Δεσποτάτου του Μορέως στην Πελοπόννησο.


Με την πτώση της Τραπεζούντας, το τελευταίο κατάλοιπο της Ρωμαϊκής (που μετέπειτα ονομάστηκε Βυζαντινή από τους ιστορικούς) Αυτοκρατορίας (Ρωμανίας), έπαψε να υφίσταται.

Οι κοινωνικές δομές όμως δεν εξαρθρώθηκαν, ούτε και οι δεσμοί που ένωναν τους κατοίκους, όπως συνέβη στην υπόλοιπη Μικρά Ασία, ενώ η ακμή της περιοχής την περίοδο που εξετάζεται έδωσε την ευκαιρία στον ελληνικό πληθυσμό να παραμείνει ζωντανός μέχρι και τον 20ό αιώνα, οπότε η διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας άλλαξε ακόμη μια φορά τα δεδομένα.

Από την περιοχή του Πόντου κατάγονταν και οι αδελφοί Αλέξανδρος Υψηλάντης (1792-1828) και Δημήτριος Υψηλάντης (1793-1832), γνωστοί ήρωες και οι δύο στην επανάσταση του 1821.

Το όνομά τους Υψηλάντης, σίγουρα προέρχεται από το όνομα του χωριού καταγωγής τους (Υψηλή), ένα από τα 54 χωριά στην περιοχή του ποταμού Όφη, ανατολικά της Τραπεζούντας. Σ' όλες αυτές τις περιοχές του Πόντου, διατηρήθηκε το αρχαία ελληνικό πνεύμα, η γλώσσα, τα ήθη και έθιμα, που μεταδίδονταν στα Ελληνόπουλα μέσα από τα Σχολεία.


* Παναγία Σουμελά, Οι ονομαστές μοναστηριακές βιβλιοθήκες, όπως αυτήν του ξακουστού Μοναστηριού της Παναγίας Σουμελά, μαζί με την Κωνσταντινούπολη και τον Μιστρά, βιβλιοθήκες που συναγωνίζονταν την ίδια την ανακτορική βιβλιοθήκη της Τραπεζούντας σε κατοχή πολύτιμων χειρογράφων, θησαυρών και άλλων κειμηλίων, δίνουν στην Τραπεζούντα μια θέση ανάμεσα στις πιο σημαντικές πόλεις σε ό,τι αφορά την καλλιέργεια των Γραμμάτων και των Τεχνών στον ύστερο βυζαντινό Μεσαίωνα.
Στην άκρη αυτή του Εύξεινου Πόντου άκμασαν κι άλλες σημαντικές πόλεις με ρίζες στην αρχαιότητα, όπως η Κερασούντα, το δεύτερο σημαντικό λιμάνι μετά την Τραπεζούντα, η Αμισός (Σαμψούντα), η Σινώπη, η Αμάσεια, η Νεοκαισάρεια. 


* Ανδρόνικος Α' Κομνηνός, 1118-1185, Γιος του Ισαάκιου Κομνηνού. Πέρασε τη ζωή του ως τυχοδιώκτης, περιπλανώμενος στις ανατολικές περιοχές του κράτους υπό τις στρατιωτικές εντολές του εξαδέλφου του Αυτοκράτορα Μανουήλ Α΄ Κομνηνού. Οι θυελλώδεις έρωτες και αποπλανήσεις πριγκιπισσών και άλλων ευγενών γυναικών, είναι ενδεικτικές της μεγάλης αδυναμίας του προς το αντίθετο φύλο. Είχε επίσης σαφή ροπή προς την ευζωία, αλλά και τη χρήση σκληρής βίας. Ήδη πριν τη στέψη του όμως, είχε δώσει σαφή δείγματα ηγετικών και διοικητικών ικανοτήτων στις διάφορες αποστολές που του είχε αναθέσει ο εξάδελφός του.

Ελάττωσε τους φόρους, πέτυχε βελτίωση της ζωής των ασθενέστερων τάξεων, μείωσε τα κρατικά έξοδα και βελτίωσε τη διοίκηση. Το 1182 να διατάζει τη σφαγή όποιου διέπραττε αδίκημα ή υπεξαιρούσε χρήματα ή κώλυε το κράτος. Η μοιραία εντολή για το τέλος του φαίνεται να ήταν, ο περίφημος ανακαταμερισμός της γης. Μια αυστηρή διαταγή προς τους πλούσιους γαιοκτήμονες, να μοιράσουν τις περιουσίες τους έτσι ώστε να μην υπάρχει άνθρωπος χωρίς ένα κομμάτι γης να καλλιεργήσει. 

Ο τελευταίος αυτοκράτορας της δυναστείας των Κομνηνών ήταν ευφυής, ικανότατος, αλλά πολλές φορές παρορμητικός, απερίσκεπτος και βίαια τιμωρητικός. 

Είχε όλα τα προσόντα να γίνει ο καλύτερος των Κομνηνών, κάτι που σύμφωνα με τους ιστορικούς, δεν του το επέτρεψε τελικά η έλλειψη σύνεσης και ηθικών φραγμών.  περισσότερα στο Ηγέτες, Οι Ήρωες και οι Άλλοι.


Βοήθησαν :
Άγγελος Σ. Βλάχος           «Οι τελευταίοι Γαληνότατοι»
Αλέξιος Γ.Κ. Σαββίδης:   «Ιστορία της Αυτοκρατορίας των Μεγάλων
                                           Κομνηνών της Τραπεζούντας»
 Απόσπασμα από το έμμετρο έργο  
"ΙΣΤΟΡΙΕΣ και ΥΣΤΕΡΙΕΣ της ΙΣΤΟΡΙΑΣ  
Στίχοι - Κείμενα: Παναγιώτης Β. Ματαράγκας 
Επιμέλεια - Αποτύπωση: Κ. Γ. Ραπακούλια 

   Ιστορίες και Υστερίες της Ιστορίας