1826, Γκρεμίσματα... στάχτη, καπνός, κουφάρια

 

1826 

Ήτανε η χρονιά, που για το σκλαβωμένο επί αιώνες γένος,

                     [της λευτεριάς σημάναν οι καμπάνες, όπως θα έλεγε φαντάζομαι ο ποιητής,

ο Γιάννης Ρίτσος αν ζούσε τότε, που το Μεσολόγγι* με τη θυσία του,

                 [των Ευρωπαίων συγκίνησε καρδιές, κι οι ομόθρησκοί μας οι ως τότε απαθείς,

για τα δεινά των σκλάβων χριστιανών Ελλήνων αγανακτήσαν, το χέρι τους βάλαν 

                     [και πολλοί ευρωδιάσημοι, όπως π.χ. ο Γάλλος Ουγκώ, ο Βύρων ο Βρετανός,

οι ισχυροί του κόσμου άρχοντες εκείνης της εποχής Άγγλοι και Ρώσοι, και….

                  [με πρωτόκολλο στη Πετρούπολη αναγνωρίζεται ο Έλλην, πολιτικά υπαρκτός,

κόντρα στην απόφαση του ιεροσυμμαχικού καρτέλ και ειδικά του Αυστριακού πρίγκιπα

                        [που στο συνέδριο της Βιέννης με πάθος τόνιζε ότι “Έλληνες δεν γνωρίζει”,

μόνο υπηκόους της Οθωμανικής αυτοκρατορίας ξέρει, ο ίδιος Μέτερνιχ που...

                              [πρόσβαλλε τον Καποδίστρια και ανάγκαζε τον Τσάρο να τον σιχτιρίζει.

Η πτώση του Μεσολογγίου, η έξοδος, η εκατόμβη των νεκρών, ο Κίτσος Τζαβέλας

                         [με τους 1.300 λευτερωμένους, “δώσανε μπάτσο στην ιστορία να γυρίσει”,

και δύο βδομάδες μετά την “πτώση”, παύση απαιτούν πυρός Ρώσοι και Βρετανοί,

                               [οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι της λευτεριάς μας τη θύρα είχαν ανοίξει,

όλοι εκείνοι οι άρρενες, άνω τών 12 ετών, που εσφάγησαν... τα 6.000 αυτιά,

                          [τ’ αμέτρητα κεφάλια που εστάλησαν στον Σουλτάνο Μαχμούτ τον Βήτα,

τα γκρεμίσματα, η στάχτη, ο καπνός, και τα παρατημένα κουφάρια στα σοκάκια...

                          [αλλά ας δούμε τα γεγονότα πριν τη ματωμένη της ιστορίας εκείνη νύχτα.

                            «Τι είπες ωρέ; Τ' άρματα; Ούτε να το αναφέρεις !        

                                                   [Όλοι 'δώ ‘θε να ταφούμε, αν κάτι τέτοιο γένει...»,   

έτσι απάντησε το ηρωικό Μεσολόγγι όταν οι Οθωμανοί         

                                        [ζητήσαν να παραδώσουν τ' άρματα οι πολιορκημένοι. 

Ηρωικά πέφταν στις ντάπιες* οι υπερασπιστές του, πίσω όμως δεν κάναν,

                                   [το Μεσολόγγι με τίποτα δεν “έπεφτε”, ο Σουλτάνος είχε απηυδήσει

με την επιμονή των πολιορκημένων, που σκελετωμένοι από την πείνα πολεμούσαν...

                  [έτσι έσπευσε εκεί ο Αιγυπτιακός στρατός με τον νταή Ιμπραήμ να καθαρίσει,

όχι γιατί τα Οθωμανικά προβλήματα τον νοιάζανε, αλλά του είχε τάξει

               [ο μπαμπάς του ο Μεχμέτ Αλή πως αν νικήσει, τον Μοριά θα του παραχωρήσει.

Όταν ο στρατός του Σαδίφη της Αιγύπτου με τους Γάλλους αξιωματικούς,

                                                 [σφάζοντας και καίγοντας, στο Μεσολόγγι τελικά θα φτάσει,

ο Ιμπραήμ ειρωνεύτηκε τον Τούρκο Κιουταχή, «...σιγά το εμπόδιο» του είπε,

                                         [ή κάτι τέτοιο, «...παρακολούθα να δεις για πότε θα το έχω κάψει,

άιντε... αυτό τον φράχτη δεν μπόραγες να ρίξεις ;» κι ο Τούρκος

                                             [θ’ απάντησε υποθέτω κάπως έτσι : «Εάν μπορέσεις.. Αφερίμ*», 

δηλαδή «αν καταφέρεις το Μεσολόγγι σύ να πάρεις, Μπράβο,»

                                [σήμερα θάλεγε, «αν το μπορέσεις, θα παρελάσεις στη πλατεία Ταξίμ.» 

«Μαμελούκοι* τί πα’ να πεί, τώρα Βελή* εσύ θα δεις...», του λέει ξανά,

                                 [κι ίδιος ο χάρος…. του θανάτου μαχίμων κι αμάχων δίνει τη διαταγή. 

Το πυροβολικό βάλει ευθύς κατά της πολιορκημένης πόλης, 

                        [σπίτια βαράει κι ανθρώπους επί εικοσιτετραώρου βάσεως χωρίς διακοπή

...ενώ εκείνος στρέφεται κατά του «Ανατολικού» (Αιτωλικού) 

                                         [του τελευταίου οχυρού ενίσχυσης τής άμυνας του Μεσολογγίου. 

Με δύναμη δύο χιλιάδων λογχοφόρων κι αφού έχει προηγηθεί 

                                          [σφοδρότατος βομβαρδισμός... θα επιτεθεί στις 28 Φεβρουαρίου 

υπό την εποπτεία των Γάλλων μισθοφόρων αξιωματικών, 

                                       (που ανταλλάσουνε το “Liberté, égalité, fraternité”... με τον παρά), 

κατά της ολιγομελούς φρουράς αποφασισμένων Ελλήνων μαχητών 

                                                     [που υπεράσπιζαν, μ’ ένα κανόνι μόλις, τη νησίδα Ντολμά, 

οχυρό έρεισμα του Μεσολογγίου, το οποίο βάσταγαν με τα δόντια επί μήνες 

                                                  [διακόσιοι άνδρες εξαντλημένοι υπό τον Γρηγόριο Λιακατά.   

Πέσανε όλοι... μέχρις ενός…. όπως ο Λεωνίδας με τους Σπαρτιάτες, 

                                                           [ενώ γιουρούσι των πολιορκημένων να τους βοηθήσει, 

με Κίτσο Τζαβέλα επικεφαλής και 500σιους, δεν ευοδώθηκε... 

                         [αφού οι υπέρτεροι συντριπτικά εχθροί τον υποχρέωσαν να υποχωρήσει. 

Ο μεικτός τουρκοαιγυπτιακός*, τεράστιος πλέον στόλος, 

                                         [στον εδώ κι ένα χρόνο αποκλεισμό δεν χαλαρώνει ούτε στιγμή,

αδύνατον πια να τρυπώσουν οι Έλληνες καπετάνιοι 

                                                              [ώστε όπως-όπως το Μεσολόγγι να ψιλοεφοδιαστεί. 

«Των πολιορκημένων τα τρόφιμα τελειώσαν, τρώνε ποντίκια...»

                                             [έγραφε ο Καραϊσκάκης και στόλιζε τη κυβέρνηση με βρισιές, 

στα μηνύματα που έστελνε με τη γνωστή του γλώσσα... 

                                      [«..μέσα στη πόλη κυκλοφορούν φαντάσματα, τι κάμετε μωρές...»

Η εξάντληση από την έλλειψη τροφής, οι απώλειες, τα λιγοστά πυρομαχικά 

                                        [δείχναν στους υπερασπιστές ότι βρισκόντουσαν προ αδιεξόδου, 

έτσι οι καπεταναίοι βλέποντας ότι θα πέθαιναν όλοι από την πείνα, 

                                  [κατέστρωσαν σχέδιο αιφνιδιαστικής επίθεσης και γενικής εξόδου.*

Τρεις λόγχες, με επικεφαλής Νότη Μπότσαρη, Μακρή Δημήτρη 

                                                     [και τον ήρωα, μετέπειτα πρωθυπουργό, Κίτσο Τζαβέλα, 

μοιάζαν οι τρείς σειρές πολεμιστών όπου τρυπούσαν τον κλοιό... 

                          [μα όλοι έβλεπαν πως ήταν μία επιβεβλημένη για την ελευθερία τρέλα. 

Με το Ελευθερία ή Θάνατος να είναι το σύνθημά τους, 

                                               [γυναίκες κρατώντας τα παιδιά και άντρες αποφασισμένοι 

χτυπούν ζερβά-δεξά τα εχθρικά μπουλούκια αιγυπτιο-τουρκο-αλβανών 

                                               [με όσες δυνάμεις είχανε από την πείνα αποσκελετωμένοι. 

Τί κι αν πεθαίνανε...! αισθάνονταν λεύτεροι, αφέντες τού εαυτού τους 

                                   [απ’ τη στιγμή που επιτεθήκανε του Μεσολογγιού οι ψυχωμένοι... 

Όμως της εθνικής κατάρας δυστυχώς οι νέοι Εφιάλτες, 

                        [όπως στις Θερμοπύλες, όπως στη Πόλη το ‘21, δεν λείψανε κι από δω, 

ποιός ξέρει για πόσα «αργύρια» την ιστορική μέρα κι ώρα της εξόδου, 

                                                          [είχανε ρουφιανέψει στο τουρκοαιγυπτιακό στρατό.                   

Οι δυό στρατοί είχανε πάρει θέσεις και τους περιμέναν ,

                                                [εν τούτοις δεν στάθηκαν ικανοί να ανακόψουν την ορμή

των αντρειωμένων, που είδαν την ενέδρα... αλλά δεν κάναν όλοι πίσω, 

                                [με φοβερές απώλειες κάμποσοι διασπάσανε την εχθρική γραμμή. 

Από τους τρεις χιλιάδες της κολώνας του Τζαβελά, που σα λιοντάρια

                                          [πολεμήσαν και δρόμο ματωμένο άνοιξαν με τα σπαθιά τους

γράφοντας στα “παλιά τους τα τσαρούχια” το θάνατο και την ενέδρα

                                    [σώθηκαν 1.300 άνδρες, 13 γυναίκες, 4 από όλα τα παιδιά τους, 

και λεύτεροι είναι πια επάνω στα βουνά.… μα, θάλεγες, 

                             [πως όλοι οι Έλληνες πήρανε φέτος μία “Ελευθερίας Προκαταβολή”

καθώς μνημονεύτηκε επισήμως το όνομα «Ελλάδα» στην Ευρώπη 

                               [πρώτη φορά σε έγγραφο, που μας αναγνώριζε “Ύπαρξη Πολιτική”. 

Πολλοί όμως από τους μαχητές της "εξόδου", λόγω της προδοσίας υποχωρήσανε, 

                                            [και σε φονικές οδομαχίες στους δρόμους και στις πλατείες

τελείωσαν ηρωικά τη ζωή τους, ενώ οι ευρωπαίοι χριστιανοί, 

                                                     (για τη μη επέμβασή τους) ξεμείνανε από δικαιολογίες. 

Οι γέροντες, οι πληγωμένοι, οι άρρωστοι και οι αδύναμοι, 

                      [στην έξοδο δεν συμμετείχαν, δεν το επέτρεπαν οι δυσμενείς συνθήκες, 

έτσι οχυρωθήκαν μες τα σπίτια για μάχη “μέχρις εσχάτων” 

                        [και μαζί με το τελευταίο βόλι, ανατινάζονταν με τις πυριτιδαποθήκες. 

Έξη χιλιάδες γυναικόπαιδα αρπάχτηκαν και στάλθηκαν 

                         [στης Κωνσταντινούπολης και της Αλεξανδρείας τα παζάρια τής ντροπής,

οι Έλληνες κατασφάχτηκαν κι υπέστησαν μαρτύρια, μα όλα τούτα, επιτέλους,               

          [τους ευρωπαϊκούς λαούς θα ενοχλήσουν... οι ηγέτες θα δουν το πράγμα εξ αρχής

και τελικά αποφασίσαν με διαδοχικές ενέργειες τη δημιουργία ενός «Νέου Κράτους»,

    [να μοιάζει “ανεξάρτητο” κι όχι νάναι, και οι πρωτοβουλίες αυτές εξελιχτήκαν ως εξής:

 Οι Ρώσοι και οι Βρετανοί λυκοφιλιώσανε και στη Πετρούπολη καταλήξαν

                       [πως ήρθε καιρός κομμάτια να αρπάξουνε από την Οθωμανοαυτοκρατορία,

είπαμε-ξείπαμε συμφώνησαν, ποιές Συμμαχίες Ιερές και πράσινα άλογα (;),

       [υπέγραψαν το Πρωτόκολλο της Πετρούπολης (στο κόλπο μετά μπήκε και η Γαλλία).

Μία συμφωνία δηλαδή (4/4/1826) που προέβλεπε την ανάληψη διαμεσολάβησης

                   [στον πόλεμο μεταξύ Οθωμανικής αυτοκρατορίας και Ελλήνων Επαναστατών,

που είχε στόχο την ίδρυση μιας υποτελούς αυτόνομης Ελληνικής ηγεμονίας, 

         [χωρίς δικαίωμα επέμβασης του σουλτάνου, άνευ αδείας των δύο Δυνάμεων αυτών.

Πέρασαν έξη μήνες και ο υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας Νέσελροδ

                                 [έδωσε εντολή στον πρεσβευτή του στο Λονδίνο Λίβεν, να ενημερώσει 

τον Βρετανό επί των εξωτερικών Κάνινγκ ότι ο Τσάρος ήταν αποφασισμένος

                    [να λύσει το Ελληνικό Ζήτηµα, σύµφωνα µε το Πρωτόκολλο* (πούχε παγώσει

από τον Απρίλιο), το οποίο στη Πετρούπολη είχε υπογραφεί... και να του προτείνει

                  [συνεργασία των δύο Δυνάµεων γι’ αποστολή στην Ελλάδα προξενικών αρχών 

οι οποίες θα επεδίωκαν να συμβάλλουν στην εξάλειψη της διχόνοιας

                     [μεταξύ των Ελλήνων, και στον σχηματισμό ισχυρής κυβέρνησης υπό αυτών. 

Επίσης ότι ο Τσάρος φρονούσε, πως οι δυό Δυνάμεις να εμποδίσουν έπρεπε

                 [τις ενισχύσεις που έρχονταν από την Αίγυπτο, ώστε ο Ιμπραήμ να αποκλειστεί 

στην Πελοπόννησο, και η Τουρκία, ο Σουλτάνος καλύτερα, την ισχύ φοβούμενος 

                    [του Αγγλορωσικού συνασπισμού, της Ελλάδας την αυτονομία να αποδεχτεί!

Μέχρι να τα βρούνε οι ισχυροί, να τα μιλήσουν, να λογομαχήσουν, 

                           [να συμφωνήσουν, να υπογράψουν, η επανάσταση κόντευε πια να σβήσει,

οι Έλληνες όμως δεν σκόπευαν ασπίδες κάτω να ρίξουν, χτυπούσαν αλύπητα,

                [όπου γραικός εφέτος τον Τούρκο χωρίς να τρώει βόλια, στιγμή δεν είχε αφήσει.

Στη Βέργα οι Μαυρομιχάληδες οπλαρχηγοί, Γεώργιος, Κωνσταντίνος,      

                [Αναστάσιος, κι άλλοι, δίνουν στον Ιμπραήμ να καταλάβει “Μανιάτης” τι θα πεί,

 ηττάται και στρέφεται κατά του Διρού στην Αρεόπολη όπου κατατροπώθηκε

                                            [από τα πυρά των γύρω Μανιατών, ακόμα και γυναίκες με ψυχή,

αλλά και γέροντες, ακόμη και παιδιά με δρεπάνια τον υποδέχτηκαν στο χέρι,

                                         [και κακήν κακώς ταπεινωμένος είχε αποσυρθεί από την περιοχή.

Στην Αθήνα στις 13 Σεπτέμβρη ο Μακρυγιάννης κέρναγε στους μπαξέδες

                                        [καθώς είχε τσακίσει πριν λίγο με τα παλικάρια του τον Κιουταχή,

ενώ ο Καραϊσκάκης στις 24 Νοέμβρη πετσόκοψε κυριολεκτικά τους Τούρκους,

                                [στην Αράχωβα, στις υπώρειες του Παρνασσού, και ήταν σαν απ’ εκεί,

να έστελνε μήνυμα-μάθημα, στη Τουρκιά αντιγράφοντας τα έθιμά της, να νοιώσει

                          [τί πέρασαν οι Έλληνες αιώνες, από τη βαρβαρότητά της τη φρικιαστική,

καθώς την επομένη κιόλας της μάχης, ο αετός της Ρούμελης έστησε σ’ ένα λόφο,

                           [τρόπαιο σε σχήμα κόλουρου κώνου, ορατό από το Μαντείο των Δελφών, 

με τριακόσια κεφάλια των εχθρών και επιγραφή: «Ανεγέρθη εν Αράχωβα 

                           [το έτος 1826, τρόπαιον των Ελλήνων κατά των βαρβάρων Οθωμανών.» 

Πριν πάμε στην επόμενη χρονιά το 1827, κάποιες γραμμές θα αφιερώσω

                                             [στους Μασσαλιώτες τους πατριώτες μας αρχαίους Φωκαιείς,

που ακόμη και σήμερα διαλαλούν με περηφάνια την καταγωγή τους,

              [παράδειγμα στα γήπεδα με τα σώματα φτιάχνουνε σχήμα σημαίας Ελληνικής

με τα πανώ να γράφουν “ΕΜΕΙΣ ΔΕΝ ΛΗΣΜΟΝΟΥΜΕ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΑΣ”,

                                 [κάτι που δεν προβάλλεται εδώ όσο θα έπρεπε και είναι να απορείς,

γιατί κανένα κανάλι δεν θυμίζει στους νεοέλληνες πως όταν στης Μασσαλίας

                       [τα ναυπηγεία φτιάναν παραγγελμένες φρεγάτες για να μας κάψει ο Αλή,

οι απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων Φωκαιέων ήταν που καίγαν και καταστρέφαν  

                                     [τα αιγυπτιακά πολεμικά καράβια του Χεβίδη που χτίζονταν εκεί.

Σημ:  Εμείς δεν αρνούμαστε την καταγωγή μας» έγραφε πρόσφατα το πανό που ύψωσαν 

         οι οπαδοί της Μασσαλίας κάτω από ένα τεράστιο  coreo με την ελληνική σημαία στο 

         κέντρο της οποίας απεικονιζόταν ένας αρχαίος Έλληνας. Οι οπαδοί της Μαρσέιγ, 

         υπενθύμισαν με αυτό τον τρόπο, τις ελληνικές ρίζες της Μασσαλίας, που ιδρύθηκε 

         από τους Φωκαιείς το 600 π.Χ.

_____________________________________________________________

                        για τη συνέχεια του έργου "ΙΣΤΟΡΙΕΣ & ΥΣΤΕΡΙΕΣ της ΙΣΤΟΡΙΑΣ" πατήστε ΕΔΩ

       

  ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ  

* Μεσολόγγι, Επαναστάτησε στις 20 Μαΐου του 1821 και λίγο αργότερα θα εγκατασταθεί ο Α. Μαυροκορδάτος όταν φτάνει από την Ιταλία. Τον Αύγουστο θα συναντηθεί με τον Δημήτριο Υψηλάντη, θα οριστεί πληρεξούσιός του και θα συγκαλέσει την «Συνέλευσιν της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος» της οποίας θα εκλεγεί πρόεδρος.
Τον Ιανουάριο του 1822 θα ξεκινήσει να πολιορκείται το Μεσολόγγι. Είναι η πρώτη πολιορκία από τα στρατεύματα του Κιουταχή που είχε νικήσει τους Έλληνες στο Πέτα, και του Ομέρ Βρυώνη που είχε ολοκληρώσει την υποταγή του Σουλίου. Μετά από δύο μήνες καθώς οι απώλειές τους είναι σοβαρές, θα λύσουν την πολιορκία.

Την επόμενη χρονιά το ‘23 ένα νέο τουρκικό στράτευμα με επικεφαλής τον Μουσταή πασά κατευθύνεται προς το Μεσολόγγι κι αφού πολιορκεί το γειτονικό Αιτωλικό χωρίς επιτυχία, αποχωρεί, εγκαταλείποντας το σχέδιο επίθεσης στο Μεσολόγγι.
Την άνοιξη του 1823 ο μηχανικός Μιχαήλ Kοκκίνης με καταγωγή από την Χίο και σπουδές στη Γαλλία, είχε αναλάβει την κατασκευή τών τειχών του Μεσολογγίου, υπό την επίβλεψη τών Λόρδου Βύρωνα, Μαυροκορδάτου, Σπανιολάκη, Μάγερ καί Πεταλά.
Ο λαός του Μεσολογγίου εργάστηκε νυχθημερόν για να κατασκευάσει το επταγωνικό τείχος της ξηράς, ακολουθώντας πιστά τίς εντολές τού αρχιμηχανικού, τόν οποίον καί υπεραγαπούσε. Για τις δυνατότητες εκείνης της εποχής και τα υποτυπώδη μέσα πού υπήρχαν, η κατασκευή τού τείχους τού Μεσολογγίου αποτέλεσε έναν πραγματικό άθλο….

Άγνωστο ποιόν ή τί εξυπηρετούσε ο Βρετανός πρόξενος Green που δήλωσε ότι 

«..δέν αξίζει κανένας νά τήν ονομάζει οχύρωση».

Εξοπλισμένο με 48 πυροβόλα το Μεσολόγγι και καλά οχυρωμένο τώρα αφού το μισό της περιμέτρου του προστατεύουν τα ρηχά νερά της λιμνοθάλασσας καί το υπόλοιπο μισό ένα τείχος τριών μέτρων, έργο του Κοκκίνη, μέ μία τάφρο μπροστά του, η οποία επικοινωνούσε με τη λιμνοθάλασσα.
Ο Κοκκίνης έδωσε ονόματα επιφανών Eλλήνων καί ξένων στούς προμαχώνες πρός τιμήν των. Όπως του Kανάρη, Σκεντέρμπεη, Pήγα, Mακρή, Γουλιέλμου τής Oράγγης, Mάρκου Mπότσαρη, Kοραή, Γουλιέλμου Tέλλου, Bύρωνος, Mιαούλη ενώ στή βραχονησίδα Μαρμαρού, δυτικά τής πόλης, είχε κατασκευάσει έναν προμαχώνα πρός τιμήν τού Σαχτούρη.
Eκτός από τούς προμαχώνες τών τειχών, ο Kοκκίνης κατασκεύασε επάκτια κανονοστάσια στίς θέσεις: Λητροβιό, Aνεμόμυλο, Mπούρμπαχη, Δουγάνα καί Γιαξίμη. Στην είσοδο δε στη νησίδα Προκοπάνιστο, χίλια μέτρα νοτίως καί στη γραμμή διαχωρισμού της λιμνοθάλασσας με τον Πατραϊκό Kόλπο, στρατηγικής σημασίας θέση, ο Kοκκίνης μέ χρηματική ενίσχυση τού Λόρδου Bύρωνος είχε κατασκευάσει οχυρό τό οποίο ονόμασε "Φρούριο Bύρων". Στις 20 Ιουλίου 1825 οι Τούρκοι θα πάρουν την Προκοπάνιστο.

Ο Κιουταχής είναι στρατοπεδευμένος, με ελικοειδείς τάφρους γύρω από το στρατόπεδο, από τον Απρίλιο του 1825, έξω από τη βολή τών πυροβόλων τού Μεσολογγίου.
Με φρουρές στά δερβένια είχε εξασφαλίσει τά νώτα του από ξαφνικές επιθέσεις των Ρωμιών καί με 5000 άνδρες έχει καταλάβει τά Σάλωνα (Άμφισσα) ώστε νά μήν απειληθεί από τούς οπλαρχηγούς τής Ανατολικής Ρούμελης.
Είχε φέρει Γάλλους καί Αυστριακούς μηχανικούς για τήν κατασκευή υπονόμων, χαρακωμάτων καί χωμάτινων λόφων κοντά στά τείχη τού Μεσολογγίου. Εκεί κατασκεύασε κανονιοστάσια καί τοποθέτησε πυροβόλα ώστε νά κάνει όσο τό δυνατό πιό στενή τήν πολιορκία τής πόλης, που ξεκινά στίς 20 Απριλίου 1825 με το βομβαρδισμό από τό οθωμανικό πυροβολικό, που αντηχούσε στό Χλεμούτσι, απ' τη μια, κι ως το Κασομούλη απ΄την άλλη, καθώς προς τα εκεί κατευθυνόταν, τη πόλη να συνδράμει, όπου πολεμούσαν κιόλας δύο αδέλφια του. Οι κανονιές αντηχούσαν καί στή Ζάκυνθο, όπου βρισκόταν ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός. 
 
"Τό Μεσολόγγι ή τό κεφάλι σου", ήταν η εντολή πού τούχε δώσει ο πατισάχ καί παντοδύναμος σουλτάνος τής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας Μαχμούτ Β'... στον Κιουταχή και γνώριζε πολύ καλά τί σήμαινε αυτή η διαταγή, αφού δεκάδες ήταν οι πασάδες πού είχαν πληρώσει τίς αποτυχίες τους μέ τό κεφάλι τους. Το Μάιο του ‘25, οι Έλληνες θα επιχειρήσουν τήν πρώτη τους έξοδο, χωρίς επιτυχία που όμως θα προκαλέσει συνεχόμενους ανελέητους κανονιοβολισμούς καθημερινά προξενώντας θανάτους καί τραυματισμούς στούς "Ελεύθερους Πολιορκημένους.

* Ντάπιες, οχυρωμένοι προμαχώνες για την άμυνα. Ο μηχανικός Κοκκίνης ονοματίζοντας τους προμαχώνες με ονόματα επιφανών Eλλήνων καί ξένων τους έδωσε μια άλλη δυναμική, τους έδωσε ψυχή…. Οι ντάπιες τώρα ήταν των Kανάρη, Σκεντέρμπεη, Pήγα, Mακρή, Γουλιέλμου τής Oράγγης, Mάρκου Mπότσαρη, Kοραή, Γουλιέλμου Tέλλου, Bύρωνος, Mιαούλη ενώ ο προμαχώνας που είχε κατασκευάσει δυτικά τής πόλης στή βραχονησίδα Μαρμαρού, ονοματοδοτήθηκε τού Σαχτούρη.

* Αφερίμ, τούρκικη και περσική λέξη - Εύγε, Μπράβο

* Μαμελούκοι, από το Μαμλούκ - δούλος, Στα μεσαιωνικά ισλαμικά κράτη έχαιραν ιδιαίτερης εκτίμησης οι δούλοι Τουρκικής καταγωγής οι όποιοι θα χρησιμοποιούνταν ως στρατιώτες. Κύρια δεξαμενή στρατιωτικών δούλων για τα ισλαμικά κράτη αποτέλεσαν οι στέπες της νοτιοανατολικής Ουκρανίας και της νότιας Ρωσίας καθώς και οι περιοχές του βορείου Καυκάσου.

Από κει τους έκλεβαν Τούρκοι και Ιουδαίοι έμποροι για να τους πουλήσουν ως σκλάβους στους πασάδες της Αιγύπτου.
   Γενικότερα, στον Αραβικό Μεσαίωνα αποτέλεσαν μια ειδική κλάση πολεμιστών, που θα είχαν μεγάλη πολιτική σημασία, από τον 9ο έως το 19ο αιώνα. Ανάμεσά τους υπήρχαν Ιουδαίοι, Κούρδοι, Κιρκάσιοι, Σλάβοι, Αλβανοί και Ελληνες, όλοι εξισλαμισθέντες.
Εκτός από την τη χώρα του Νείλου, που έβγαζαν ακόμα και σουλτάνους και τη διοίκησαν από το 1250 έως την οθωμανική κατάκτησή της το 1517, με τη πάροδο του χρόνου καθώς είχαν γίνει μια ισχυρή στρατιωτική κάστα, απέκτησαν επιρροή σε διάφορα μουσουλμανικά κράτη. Στο Λίβανο, στο Ιράκ και στην Ινδία, είχαν πολιτική και στρατιωτική εξουσία,

* Βελής, τουρκ. Veli που σημαίνει κυβερνήτης, νομάρχης διοικητής.

* Χεβίδης,  Ο όρος προέρχεται από το τουρκικό hıdiv που με τη σειρά του προέρχεται από το περσικό khadīv ("Άρχοντας, Κύριος"), προερχόμενο από το khoda "άρχοντας, κύριος" από το αρχαίο περσικό khvadata- "κύριος", από το σύνθετο khvat-data-, κατά λέξη "δημιουργημένος από τον εαυτό του," από το khvat- (από την πρωτο-ινδοευρωπαϊκή ρίζα swe-tos "από τον ίδιο" αφαιρετική πτώση του s(w)e- ) και το data- «δημιουργημένος».

Μετά τη γαλλική εισβολή στην Αίγυπτο το 1798 και την ήττα των αιγυπτιακών δυνάμεων του Ναπολέοντα, οι οποίες αποτελούνταν κυρίως από Μαμελούκους, η Οθωμανική Αυτοκρατορία έστειλε στρατεύματα από την Οθωμανική Επαρχία της Ρούμελης υπό τον Μεχμέτ Αλή Πασά, για να αποκαταστήσει την εξουσία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στην μέχρι τότε Επαρχία της.   

     Με την ήττα και αποχώρηση των Γάλλων, ο Μεχμέτ Αλή κατέλαβε την εξουσία, και αυτοανακηρύχθηκε ηγεμόνας της Αιγύπτου, εδραιώνοντας γρήγορα ένα ανεξάρτητο τοπικό κέντρο εξουσίας. Μετά από επανειλημμένες αποτυχημένες απόπειρες απομάκρυνσης και δολοφονίας του, η Υψηλή Πύλη αναγνώρισε επίσημα τον Μεχμέτ Αλή ως Πασά και Βαλή (κυβερνήτη) της Αιγύπτου. Επιδεικνύοντας τις μεγαλύτερες βλέψεις του, απόδωσε στον εαυτό του τον πιο υψηλό τίτλο του Χεδίβη (αντιβασιλέας), ενώ το ίδιο κάνανε και οι διάδοχοί του Ιμπραήμ Πασάς, Αμπάς Α΄ της Αιγύπτου, και Σαΐντ Α΄.  Σαν τίτλος αντιστοιχεί στη λέξη Αντιβασιλέας. Πρώτη φορά χρησιμοποιήθηκε, χωρίς όμως επίσημη αναγνώριση, από τον Μεχμέτ Αλή Πασά (τουρκικά: Kavalalı Mehmet Ali Paşa, Στρατηγός Μεχμέτ Αλή της Καβάλας), τον Οθωμανό κυβερνήτη της Αιγύπτου και του Σουδάν, και υποτελή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αυτός ο τίτλος με τον οποίο αρχικά αυτό-ανακηρύχτηκε ο Μεχμέτ, αναγνωρίστηκε επίσημα από την Οθωμανική κυβέρνηση το 1867, και χρησιμοποιήθηκε κατόπιν από τον Ισμαήλ Πασά και τους διαδόχους του της δυναστείας του, ως το 1914.

* Τουρκοαιγυπτιακός στόλος, Ενώ τον Ιανουάριο του 1822, στην Α΄ Εθνοσυνέλευση έχουνε ανακηρύξει την ανεξαρτησία του Ελληνικού Έθνους και μέχρι το 1823, την εδραιώνουνε με νικηφόρες μάχες σε στεριά και θάλασσα, εν τούτοις δεν καταφέρνουνε μέχρι τώρα να εγκαθιδρύσουν ΜΙΑ κυβέρνηση στις περιοχές που έλεγχαν, αντίθετα οι Έλληνες μάχονται μεταξύ τους. Μεγάλο δώρο, για τον Σουλτάνο, που τρίβει τα χέρια του με την εθνική φαγωμάρα των Ελλήνων, βλέποντας ότι παρ’ όλη τη στρατιωτική του υπεροχή, χάνει…
   Από τον Απρίλιο του 1825, ο τούρκικος στόλος έχει αποκλεισμένο το Μεσολόγγι αλλά μέχρι τον Δεκέμβριο που θα προστεθεί κι ο Ιμπραήμ με τον Αιγυπτιακό στόλο, ο Κιουταχής δεν έχει κανένα αποτέλεσμα και σπάει το κεφάλι του να βρει πώς εφοδιάζεται τόσο καιρό ο πληθυσμός της λιμνοθάλασσας, που μεταξύ μας, παράπονο δεν είχε χάρις στο Μιαούλη κι άλλους καπεταναίους...
Μα ο Σουλτάνος που δεν θα χάσει το καιρό του, μετά από συνεννόηση βάζει τον διοικητή της Αιγύπτου στο παιχνίδι κι εκείνος στέλνει τον γιο του, ικανό κι ευρηματικό στρατηγό, με στρατιωτική δύναμη πάνω από 15.000 Αιγυπτίους και στόλο.
   Ο ερχομός του Ιμπραήμ λίγο πριν την αυγή του 1826 μεταβάλει την κατάσταση. Ο αποκλεισμός σκληραίνει, αλλά ο Μιαούλης, θα καταφέρει πάλι να ανεφοδιάσει το Μεσολόγγι με όπλα και τρόφιμα.
Όμως μετά την αποχώρηση του ελληνικού στόλου και τον συστηματικό κανονιοβολισμό του Μεσολογγίου από το πυροβολικό του Ιμπραήμ (2.000 βόμβες το εικοσιτετράωρο), η πίεση γίνεται αφόρητη.
   Στις 15 Φεβρουαρίου (1826) οι πολιορκητές διενήργησαν δύο εφόδους, οι οποίες, αν και κατέληξαν σε αποτυχία, προκάλεσαν σοβαρές απώλειες και στις δύο πλευρές. Αλλά όταν οι Τούρκοι κυριεύουν το Βασιλάδι, η μετακίνηση τών κατοίκων, που καταφεύγουν στο Μεσολόγγι θα επιτείνουν το επισιτιστικό πρόβλημα της πόλης. Έπειτα από μερικές ανεπιτυχείς επιχειρήσεις των Οθωμανών εναντίον της Κλείσοβας, ο Ιμπραήμ επεδίωξε να εξαντλήσει τους πολιορκημένους με αποκοπή όλων των οδών επικοινωνίας και εφοδιασμού.

   Οι συνθήκες διαβίωσης των κατοίκων γίνονται δυσβάστακτες πλέον (λιμός, αρρώστιες κλπ.)... Η μία μετά την άλλη απόπειρες του Μιαούλη που αποτυγχάνουν να προσεγγίσουν το Μεσολόγγι, θα φέρει τους πολιορκημένους σε απελπιστική κατάσταση…  Δεν βλέπουν πια άλλη λύση παρά μόνο την “Έξοδο”. 

* Γενικής εξόδου, Τη νύχτα της 10ης Απριλίου 1826 οργανώνουν τις δυνάμεις τους σε τρία σώματα, υπό την αρχηγία του Νότη Μπότσαρη, Δημήτριο Μακρή και Κίτσο Τζαβέλα. Στο μέσο του τριγώνου που θα σχημάτιζαν αυτές οι δυνάμεις, τοποθετήθηκαν τα γυναικόπαιδα.
Ο Ιμπραήμ είναι καλά πληροφορημένος για τα σχέδια των πολιορκημένων, δυστυχώς κάποιοι είχαν φροντίσει γι αυτό. Οι άνδρες του έχουν αποκλείσει όλα περάσματα που είχαν ορίσει οι Μεσολογγίτες και τους περιμέναν. 

Πρώτοι, θα κτυπούσαν τα χαρακώματα τών εχθρών, χίλιοι περίπου μαχητές της φρουράς που νυχοπατώντας βγαίνουν από τίς γέφυρες, κρύβονται στην τάφρο περιμένοντας το σύνθημα του Καραϊσκάκη που είχε αναλάβει να επιτεθεί, με τα ρουμελιώτικα στρατεύματα, από τις πλαγιές του Ζυγού, για αντιπερισπασμό στους πολιορκητές που όμως τελικά δεν θα τα καταφέρει…
Μέσα στο σκοτάδι τώρα βόλια βροχή, τους ρίχνουν, οι Τουρκοαιγύπτιοι τού Ιμπραήμ καί οι Τουρκαλβανοί τού Κιουταχή, καλά κρυμμένοι.
             "Οπίσω, οπίσω! Εις τούς τόπους σας, είς τά κανονοστάσια!"

Κανείς δεν μπόρεσε να πει με σιγουριά να πει ποιός φώναξε. Τό μόνο σίγουρο είναι ότι προκάλεσε αναστάτωση, καθώς πολλοί νόμιζαν ότι υπήρχε αλλαγή στό σχέδιο, καί γύρισαν πίσω στό Μεσολόγγι, τό οποίο όμως τώρα θα είναι πλημμυρισμένο από τούς στρατιώτες τού Αλλάχ, πού στο μεταξύ μπαίναν στην πόλη από τίς αφύλακτες ντάπιες. 

   Η σφαγή πού ακολούθησε θα ήταν τρομερή. Η εντολή ήταν "μαχαίρι γιά όλους τούς άνδρες άνω τών δέκα ετών καί ερήμωση τής πόλης τών γκιαούρηδων". Οι στρατιώτες έκοβαν μύτες, αυτιά, κεφάλια για να παραλάβουν τήν αμοιβή τους από τούς πασάδες τους καί αυτοί με τη σειρά τους, θα τα έστελναν στον πατισάχ τους.

''Όλοι οι άρρενες άνω τών 12 ετών εσφάγησαν. Τρεις χιλιάδες 3000 ζευγάρια αυτιά καί χιλιάδες κεφάλια αλατισμένα καί σφραγισμένα μέσα σέ βαρέλια, εστάλησαν πεσκέσι σουλτάνο Μαχμούτ Β', η ελληνική επανάσταση βαίνει στο τέλος της για το καλό της ανθρωπότητας''...  λέει ο φιλότουρκος Ιταλός πρόξενος τής Αυστρίας, αββάς Βιτσέντσο Μικαρέλλι.

Ο Βίκτωρ Ουγκώ στο έργο του “Τα Κεφάλια του Σαραγιού”, βάζει να συνομιλούν, ανάμεσα σε 6000 κεφάλια, που είχαν αποσταλεί στη Πύλη, τα τρία κεφάλια του Μάρκου Μπότσαρη, του Επισκόπου Ρωγών Ιωσήφ και του Κωνσταντίνου Κανάρη μεταξύ τους... και προειδοποιεί:

«Αν η Ευρώπη, πενθούσα, δεν ακολουθήσει τα ίχνη απ’ το αγνό αίμα
μέχρι το Σαράι, ο Παντοδύναμος Θεός, ''άσχημα'', θα της επιφυλάξει...

Γκρεμίσματα, στάχτη, καπνός, κουφάρια καί τά σοκκάκια γεμάτα μέ αίματα. 

Μά ο αφανισμός τών Χριστιανών δέν θα είναι τόσο εύκολος για τους εισβολείς. 

 Οι άντρες ταμπουρώνονται έστω καί πρόχειρα στά σπίτια καί αρχίζουν νά αντιστέκονται. Μπόλικοι αλλόθρησκοι σκοτώνονται.  

Την παραμονή της εξόδου 7 Απριλίου, ο δημογέροντας Καψάλης μη μπορώντας λόγω ηλικίας να συμμετέχει, είχε περιέλθει την πόλη και είχε συγκεντρώσει ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού που δεν μπορούσε να ακολουθήσει την ηρωική φρουρά. Σχεδόν 400 άτομα γυναίκες, παιδιά, ασθενείς, τραυματίες, ηλικιωμένους, εξαντλημένους από την πείνα και τις αρρώστιες, και ανάπηρους. 

 

  Η γυναίκα του είχε πεθάνει από τις κακουχίες και την εξάντληση κι αφού την κήδευσε λίγες ώρες νωρίτερα, κατέλαβε την μεγάλη πυριτιδαποθήκη κάτω από τον προμαχώνα του Μπότσαρη, η οποία ήταν γεμάτη εκρηκτικές ύλες. 

   Όταν η πυριτιδαποθήκη γέμισε από τους πολιορκημένους, έκλεισε την πόρτα και έβαλε 

τις πιο νέες κοπέλες στα παράθυρα, για να τις δουν οι εχθροί και να μαζευτούν.    

Οι έγκλειστοι καταλαβαίνουν πως έφθασε η ύστατη στιγμή και τραγουδούν θρηνητικά τραγούδια. Εκείνος ψύχραιμος μόλις υπολογίζει ότι αρκετοί “μαζεύτηκαν” ολόγυρα, με το δαυλό στο χέρι, αναμμένο, μπαίνει στη μπαρουταποθήκη, ζυγώνει το δαυλό σε ένα ανοιχτό μπαρουτοβάρελο.  Ήταν η στιγμή της μεγάλης θυσίας.    

   Ο Χρήστος Καψάλης καταγόταν από παλιά οικογένεια του Μεσολογγίου και ήταν πρόκριτος την περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας. Διέθεσε όλη την περιουσία του για τον αγώνα. 

   Όταν ο Λόρδος Βύρωνας πήγε στο Μεσολόγγι του παραχώρησε ένα από τα σπίτια του και σε όλη τη διάρκεια της πολιορκίας. Ακόμη συμμετείχε στην επισκευή των

προμαχώνων αλλά και στην εμψύχωση των πολιορκημένων. Το σπίτι του ήταν αποθήκη πυρίτιδας και πυρομαχικών.

   Λάμψη, καπνός και κρότος τραντάζει τη γη. Η φωτιά σμίγει γη και ουρανό. Κουνιέται συθέμελα ο τόπος. Τα πάντα σωριάζονται. 

   Σε μεγάλη περιοχή γκρεμίζονται τα σπίτια. Και κάτω από τα γκρεμίσματα αμέτρητα κουφάρια.  Είναι Κυριακή των Βαϊων… Ανάμεσα σ’ αυτούς που επέστρεψαν και σφιαγιάστηκαν μέσα στην πόλη βρίσκονταν ο επίσκοπος Ρωγών Ιωσήφ (ο εκκλησιαστικός ηγέτης των πολιορκημένων), ο Γιάκομ Μάγερ, ο Μιχαήλ Κοκκίνης (τειχοποιός-αρχιτέκτων) και όσοι ανατινάχτηκαν μαζί με τον Καψάλη στις πυριτιδαποθήκες. 

Υπολογίζεται ότι εκείνη την ημέρα-- πυρπολήθηκαν 2.000, άλλοι 3.000 σκοτώθηκαν από τους Τούρκους και άλλοι χίλιοι αιχμαλωτίσθηκαν.

* Πρωτόκολλο, Το πρώτο επίσημο διπλωματικό έγγραφο που αναγνώριζε πολιτική ύπαρξη στην Ελλάδα. Δεκατέσσερις ημέρες μετά την έξοδο υπογραφόταν στην Πετρούπολη ένα Πρωτόκολλο.

Σύμφωνα με αυτό η Βρετανία και η Ρωσία ανελάμβαναν να μεσολαβήσουν στη σύγκρουση. Το Πρωτόκολλο δεν ήταν πρότυπο στο είδος του (ο Κάνινγκ το χαρακτήρισε «όχι πολύ αριστοτεχνικά συντεταγμένο») και ιδιαίτερα αόριστο. Ναι μεν τα μέλη όριζαν να δράσουν, αλλά δεν καθόριζαν τον τρόπο της ενδεχόμενης δράσης τους. Ο κύριοι λόγοι ήταν ότι :

1) Είχαν αρχίσει να θίγονται τα εμπορικά τους συμφέροντα.
2) Καθένας φοβόταν ότι ο άλλος θα κατάφερνε να στρέψει 

    τη συνεχιζόμενη σύγκρουση προς δικό του πολιτικό όφελος.

Βέβαια στα μεγάλα συμφέροντα προστίθονταν και οι ελληνικές επιτυχίες που είχαν παρουσιάσει την Επανάσταση, στην Ευρώπη, πολύ πιο σπουδαία απ' ό,τι λογιζόταν, οι σφαγές και οι καταστροφές των Τούρκων δυνάμωσαν τη συμπάθεια για το ελληνικό έθνος (χαρακτηριστική η περίπτωση του λόρδου Βύρωνα που άφησε την τελευταία του πνοή επί ελληνικού εδάφους), η επιτήδεια εργασία του Μαυροκορδάτου συνέβαλε στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης υπέρ της Ελλάδας στη Δύση και η καίρια διπλωματική παρέμβαση του Καποδίστρια έφερε αποτέλεσμα την αναχώρηση του ρώσου πρεσβευτή Στρογκανόφ από την Κωνσταντινούπολη ήδη από τον Ιούλιο του 1821.
________________________________________________________

 Πηγές:
- Ιστορία του Μεσολογγίου, του Νικολάου Δ. Μακρή
- Ιστορικά της Ελληνικής Παλιγγενεσίας, του Μιχαήλ Οικονόμου
- Απομνημονεύματα Αρτεμίου Μίχου
- Απομνημονεύματα Νικολαόυ Σπηλιάδου
- Ελληνικά Χρονικά, Εφημερίς εκδοθείσα εν Μεσολλογίω - εκδότης ο Ελβετός Ιάκωβος Μάγερ
- History of the Greek revolution
- Απομνημονεύματα του μισθοφόρου τού Ιμπραήμ καί μασόνου Ιωάννη Ρωμαίη (Giovanni Romei), "Δελτίον Ιστορικής καί Εθνολογικής Εταιρείας Ελλάδος", Αθήνα 1982, Γιάννης Κορίνθιος (Jannis Korinthios).

 Απόσπασμα από το έμμετρο έργο  

"ΙΣΤΟΡΙΕΣ και ΥΣΤΕΡΙΕΣ της ΙΣΤΟΡΙΑΣ  

Στίχοι - Κείμενα: Παναγιώτης Β. Ματαράγκας 

Επιμέλεια - Αποτύπωση: Κ. Γ. Ραπακούλια 

   Ιστορίες και Υστερίες της Ιστορίας