1488
Τι κότσια έπρεπε νάχει, "μεσαιωνιάτικα", να ζωγραφίζει,
[όσα κανείς δεν θα τολμούσε ούτε γι αστείο ?
Εάν τον κάψανε βέβαια δεν το γνωρίζω... ούτε το διάβασα,
[δεν αναφέρεται κάτι μες το βιβλίο.
Αναφέρομαι στον Ιερώνυμο Μπος* *Hier. van Aken
[ένα ιδιόμορφο ζωγράφο Ολλανδό...
σαν τον πατριώτη του, εξπρεσιονιστή Γκογκ,
[που έκοψε τ' αυτί του, με τρόπο τραγικό
[όσα κανείς δεν θα τολμούσε ούτε γι αστείο ?
Εάν τον κάψανε βέβαια δεν το γνωρίζω... ούτε το διάβασα,
[δεν αναφέρεται κάτι μες το βιβλίο.
Μα πώς τη γλύτωσε θα πεις (;), μόνο αν δεις...
[το τρίπτυχο του "Κήπου των Απολαύσεων"
σε μια εποχή ακραίων βασανιστηρίων,
[ακρωτηριασμών ανθρώπων και βέβαια "καύσεων".
[ένα ιδιόμορφο ζωγράφο Ολλανδό...
σαν τον πατριώτη του, εξπρεσιονιστή Γκογκ,
[που έκοψε τ' αυτί του, με τρόπο τραγικό
Τώρα αν έχασε κι ο Ιερώνυμος,
[από τους ιεροεξεταστές.... κανένα αυτί,
δεν "κυκλοφόρησε"... κι η πληροφόρησή μου
[ανεπαρκής και πάρα πολύ πτωχή.
Βρισκόμαστε στο έτος Κυρίου χίλια τετρακόσια ογδόντα οκτώ
και τα κουρεμένα μέλη του συμβουλίου,
[ντυμένα με το χαρακτηριστικό μάλλινο ύφασμα το χοντρό,
κατέστησαν τον Ιερώνυμο βαν Άκεν Μπος,
[εξέχον μέλος, δια του Συμποσίου του Κύκνου*,
της Αδελφότητας των Αδαμιτών (από τον Αδάμ)
[Βορείου Αφρικής και Αιγύπτου,
την ονομαζόμενη και αδελφότητα του Ελευθέρου Πνεύματος,
με μια σχέση μεταξύ μελών πολύ στενή,
["ήτις ομοίαζεν με σχέσιν τοιαύτην ως η εξ αίματος"...
Η αδελφότητα ισχυριζόταν, ή καλύτερα
[ήταν της απόψεως, πρέσβευε, φρονούσε,
ότι με την πειθώ η ανθρωπότητα θα ξαναγυρνούσε
στην χαμένη από τον άνθρωπο,
[αρχική απολεσθείσα αγνότητα,
στην οριστική κατάργηση του γάμου και σε γυμνότητα,
σε εξαφάνιση περιορισμών στο σεξουαλικό τομέα,
ώστε οι άνθρωποι να είναι έτσι ευτυχείς
[και να περνούν όλοι καλά κι ωραία.....
Ο Ιερώνυμος Μπος κατατάσσεται,
[μεταξύ των υπερρεαλιστών,
λόγω απεικόνισης πολλών απόκρυφων πρακτικών,
του μεσαιωνικού κόσμου όπως η αλχημεία,
οι βασανισμοί, η καύση ανθρώπων,
[και η μαγεία.
Στην εποχή του θεωρήθηκε......
[επινοητής τεράτων και χιμαιρικών οπτασιών"
αλλά από άλλους, δημιουργός παράξενων φαντασιώσεων,
[συχνά ανατριχιαστικών πλην... όμως θαυμαστών
κατά τον ιστορικό τέχνης Wilhelm Fraenger,
[διάσημο Γερμανό και επί του θέματος ειδικό.
Σύμφωνα λοιπόν με το βιβλίο τού ιστορικού,
[που αναφέρεται στον ζωγράφο αυτό,
ο Μπος ήταν επηρεασμένος, ίσως και νάχε σχέση
[με την αδελφότητα "Σκεπτόμενοι Άνθρωποι"* *Homines Intelligentiae
μια αίρεση, κατά τον Πάπα, και η οποία,
[των ιεροεξεταστών την πλευρά, γνώρισε, την απάνθρωπη.
Αυτή η αίρεση συνδεόταν δογματικά με μία άλλη,
[που ονομαζόταν "Αδελφοί του Ελεύθερου Πνεύματος"* *Brethren of the Free Spirit
ένα λαϊκό χριστιανικό κίνημα που άνθισε στη βόρεια Ευρώπη,
[με περίεργες απόψεις, και περιέργου των μελών κουρέματος.
Φυσικά οι Αδελφοί ήρθαν σε σύγκρουση με την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία,
ο Πάπας Κλήμης V τους δήλωσε αιρετικούς,
[και δεν χρειάζεται για τα λοιπά μεγάλη νάχεις φαντασία,
περάσαν όλοι από τα 'χέρια"... ή καλύτερα,
[γνώρισαν την "φιλοξενία" και "περιποίηση" των ιεροεξεταστών,
και σβήστηκαν απ' τον χάρτη, όπως δεκάδες αδελφότητες,
[παράδειγμα οι "Καθάροι" και η αδελφότητα των Ναϊτών ιπποτών,
αν και για τους τελευταίους,
[οι διώξεις και τα καψίματα ήταν για την κονόμα οι λόγοι καθαρά,
καθότι σε τραπεζίτες πάμπλουτους οι Ναΐτες είχαν εξελιχθεί,
[και οι ισχυροί της εποχής δεν θάφηναν τέτοια "πουγκιά".
Εκ του οίκου των Στιούαρτ... τώρα
της πλέον γνωστής σε εμάς οικογενείας,
στέφεται βασιλιάς ο Ιάκωβος Δ΄της Σκωτίας* *James IV of Scotland,
κι αναλαμβάνει με αισιοδοξία τα ηνία,
της χώρας του, που θα την οδηγήσει κατά κοινή ομολογία,
σε άνοδο του βιοτικού επιπέδου και γενική ευημερία,
όσο κανένας άλλος και όχι μόνο στη Σκωτία,
αλλά σε ολόκληρη τη Μεγάλη Βρετανία..
Όπως και ο μόνος βασιλιάς που έπεσε στη μάχη,
απ' όλους τους βασιλείς απ' το νησί πούχουν περάσει...
Το να στεφτεί όμως βασιλιάς
ήταν το αποτέλεσμα μιάς,
πράξης ανήθικης και αντιχριστιανικής,
αφού ηγήθηκε στρατιάς επαναστατικής,
χωρίς ενδοιασμό κανένα, να κτυπήσει
όσο κανένας άλλος και όχι μόνο στη Σκωτία,
αλλά σε ολόκληρη τη Μεγάλη Βρετανία..
Όπως και ο μόνος βασιλιάς που έπεσε στη μάχη,
απ' όλους τους βασιλείς απ' το νησί πούχουν περάσει...
Το να στεφτεί όμως βασιλιάς
ήταν το αποτέλεσμα μιάς,
πράξης ανήθικης και αντιχριστιανικής,
αφού ηγήθηκε στρατιάς επαναστατικής,
χωρίς ενδοιασμό κανένα, να κτυπήσει
[τον πατέρα του Ιάκωβο τον τρίτο
και όπως το σχεδίασε, τον σκότωσαν
και όπως το σχεδίασε, τον σκότωσαν
[στη μάχη χωρίς οίκτο.
Εικοσιπέντε ολόκληρα χρόνια,
Εικοσιπέντε ολόκληρα χρόνια,
[βασίλεψε ο Ιάκωβος όπως και νάχει,
μα, οι τύψεις του έφταναν
[βασανιστικά ως της ψυχής τα βάθη,
και όλη αυτή την εικοσιπενταετία,
στη μέση του φορούσε με καρτερία,
μία βαριά αλυσίδα κατάσαρκα τυλιγμένη,
πιστεύοντας πως καθαρίζει κι αλαφραίνει
τη συνείδηση και το κάρμα του από την αμαρτία
Του είχαν περάσει, τα χλιδάτα βασιλικά σχολεία,
και όλη αυτή την εικοσιπενταετία,
στη μέση του φορούσε με καρτερία,
μία βαριά αλυσίδα κατάσαρκα τυλιγμένη,
πιστεύοντας πως καθαρίζει κι αλαφραίνει
τη συνείδηση και το κάρμα του από την αμαρτία
Του είχαν περάσει, τα χλιδάτα βασιλικά σχολεία,
την εντολή πως ηθικό και πρέπον
[είναι να τιμάται ο πατέρας,
απ' τα τέκνα, και στους εφιάλτες του
[ιεροδιδάσκαλοι τον αποκαλούσαν τέρας !
*Οι Αδελφότητες άνθισαν στην εποχή της σύγκρουσης μεταξύ του παπιστικού της Αβινιόν και του ιερού Ρωμαίου αυτοκράτορα, της ανόδου των Καθάρων και της επακόλουθης Σταυροφορίας εναντίον τους, των απαρχών της Ιεράς Εξέτασης, της πτώσης των Ιπποτών και των συγκρούσεων στην Καθολική Εκκλησία. Όλα αυτά τα στοιχεία προσέδωσαν την έκκληση της ατομικής προσέγγισης του Αδελφού για τον Χριστιανισμό και τη Βίβλο. Σε αυτή την εποχή κρίσης εντός της χριστιανικής εκκλησίας και της κοινωνίας στο σύνολό της, υπήρξε μια ισχυρή αίσθηση για το τέλος του κόσμου και έτσι η πνευματικότητα και η σωτηρία του ανθρώπου έγιναν όλο και πιο σημαντικές.
Πιθανώς, πρόκειται για την Τρίτη Ημέρα της δημιουργίας, μετά την προσθήκη της ζωής των φυτών, αλλά πριν από την εμφάνιση των ζώων και των ανθρώπων. Τα χρώματα της εξωτερικής ζωγραφικής είναι εξαιρετικά ζοφερά και σε αντίθεση με τα ζωντανά χρώματα του εσωτερικού τρίπτυχου, επειδή η εξωτερική ζωγραφική αντιπροσωπεύει ένα έργο σε εξέλιξη, ένα έργο που δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί. Είναι ένα ακόμα έργο του Μπος, εξαιρετικά αινιγματικό, με πολύπλοκες αλληγορίες που, ακόμα και σήμερα, μοιάζουν ακατανόητες και ιδιόρρυθμες αναπαραστάσεις, ανοιχτές σε ερμηνείες και στη φαντασία μας.
Η προσκύνηση των Μάγων, 1491-98, Μαδρίτη, Μουσείο του Πράδο
Δευτέρα Παρουσία, 1500-05, Βιέννη, Academie für Bildenden Künste
Τα Επτά Θανάσιμα Αμαρτήματα, 1510-20, Μαδρίτη, Μουσείο του Πράδο
Έξι αιώνες αργότερα, οι μελετητές των έργων του δεν σταματούν να ερμηνεύουν το νόημα και τις καταβολές της ζωγραφικής του. Η εγγενής έννοια του κρυπτικού συμβολισμού των έργων του έχει προκαλέσει διαφωνίες ανάμεσα στους ειδικούς σε όλο τον κόσμο.
______________________________________________________
* Σκεπτόμενοι Άνθρωποι, Αίρεση που δραστηριοποιείται στις Βρυξέλλες και γύρω από τις αρχές του 14ου και στις αρχές του 15ου αιώνα. Ο Αιγίδης Καντόρης (Sanghers), χαμηλής μόρφωσης με πλούσια φαντασία, που προφανώς επηρεάστηκε από την οραματίστρια και ποιήτρια Bl. Hadewijch και την Marie of Valenciennes, ίδρυσε την αίρεση, η οποία ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής στις γυναίκες. Ο πιο αξιοσημείωτος μετασχηματισμός ήταν ο Carmelite William του Hildernisse, ο οποίος ανέλαβε ηγεσία στο θάνατο του Αιγίδη και ανέπτυξε τις ιδέες του (βλ. Williamites).
Τα κυριότερα σημεία της διδασκαλίας ήταν ο πανθεϊσμός. Η πίστη σ' έναν διαφωτισμό - illuminism, μέσω του Αγίου Πνεύματος και την πνευματική ελευθερία ακόμα και την σεξουαλική ελευθερία ! Αδιαφορία και περιφρόνηση για τις "καλές πράξεις" και απόρριψη των μέσων χάριτος, της ιεροσύνης και της Εκκλησίας.
* Αδελφοί του Ελεύθερου Πνεύματος, αρνούνταν να περιμένουν μια μετά θάνατον ζωή τιμωρίας ή επιβράβευσης: προτιμούσαν να απολαύσουν τον Παράδεισο επί της Γης εδώ και τώρα.Περιφρονούσαν απροκάλυπτα τους μοναχούς (το ντύσιμό τους- ένα μπαλωμένο κόκκινο ράσο- παρωδούσε το ντύσιμο των καλόγερων), διέκοπταν τις εκκλησιαστικές λειτουργίες, κάνοντας με οξυδέρκεια και ευγλωττία δημόσιες συζητήσεις με τους ιερείς.
Τα μέλη της κεντρικής ομάδας σύντομα εκτελέστηκαν από την εκκλησία ως «αιρετικοί», όμως οι ιδέες τους εξαπλώθηκαν από πόλη σε πόλη, ιδίως κατά μήκος των εμπορικών οδών μέσω των οποίων διακινούνταν υφάσματα και ρούχα. Οι γυναίκες και οι τεχνίτες, όπως οι υφαντές της Αμβέρσας, ήταν ιδιαίτερα δεκτικοί απέναντι σ’αυτές τις ιδέες. Όλοι απαρνούνταν την ιδιοκτησία, την εξουσία και τα προνόμια, και ζούσαν από αυτά που έπαιρναν ζητιανεύοντας.
[ιεροδιδάσκαλοι τον αποκαλούσαν τέρας !
___________________________________
* Φωτό, Υπερρεαλιστής και αποκρυφιστής με τους απίστευτα λεπτομερείς πίνακές του απεικονίζει τη μυστηριώδη και σκοτεινή όψη φανταστικών χώρων και χαρακτήρων, που συχνά είναι απόλυτα τρομακτικοί.
Εξώφυλλο βιβλίου του Γ. Στάμκου "Οι πρόδρομοι των Βογομίλων" στη Σκιά του Άλλου Θεού.
* Hieronymus van Aken, χρησιμοποιεί ανορθόδοξους κώδικες εικονογράφησης, κάνοντας μια
βουτιά στην άβυσσο του ανθρώπινου υποσυνείδητου, βγάζοντας στα έργα του
έναν υπερβατικό ρεαλισμό, οποίος σοκάρει με τον τρόπο που ανασύρονται ο
κρυμμένοι εφιάλτες μας.
Τρομακτικός και συνάμα μαγευτικός ο κόσμος του Ιερώνυμου Μπος είναι θεμελιωμένος σε φόβους κι ελπίδες, σε αγωνίες και προλήψεις της εποχής του. Γεμάτος από ένα πλήθος έμμονες ιδέες και σύμβολα διαβολικά, μυστικά, αλχημικά και σεξουαλικά. Με τον ίδιο αυτό τρόπο που αντιμετωπίζει τα κοσμικά θέματα, αντιμετωπίζει και τα θρησκευτικά θέματα, κάνοντας αυτό που δεν έκανε κανένας ζωγράφος της εποχής του, να προβάλλει μέσα από τα Πάθη του Χριστού, όχι τη Θεία αλλά την ανθρώπινη διάσταση, με όλη την αγριότητα, την ωμότητα και την παραφροσύνη που τον διέκρινε και τον διακρίνει.
Γεννήθηκε στη Βραμάνδη (στη σημερινή νότια Ολλανδία). Το «Μπος» είναι η τελευταία συλλαβή της πόλης όπου γεννήθηκε, του ’ς Χερτόγκενμπος ή, γαλλικά, Μπουά-λε-Ντυκ. Στην Ιταλία τον ήξεραν με το εξιταλισμένο όνομα Μπόσκο ντι Μπολντούκ. Ωστόσο το πραγματικό του όνομα ήταν Βαν Άκεν, χωρίς άλλο γιατί η οικογένειά του καταγόταν από το Άαχεν, κι ας είχε εγκατασταθεί στο
’ς Χερτόγκενμπος από τα τέλη του 14ου αιώνα. Η χρονολογία της γέννησης του καλλιτέχνη δεν είναι γνωστή με ακρίβεια, υπολογίζεται όμως γύρω στα 1450. η χρονιά του θανάτου του είναι καταγραμμένη στα αρχεία της αδελφότητας που ανήκε: «Θάνατος αδελφών. Έτος 1516: Ιερώνυμος Άκεν, άλλως Μπος, διακεκριμένος ζωγράφος».
* Συμπόσιο του Κύκνου, Το 1488 γίνεται «εξέχον μέλος» μιας αδελφότητας και παίρνει μέρος στο επίσημο «συμπόσιο του κύκνου». Το όνομα δόθηκε επειδή ένας κύκνος απεικονιζόταν στο έμβλημα της αδελφότητας και προσφερόταν στα γεύματα των αξιωματούχων της. Τον Ιούλιο της ίδιας χρονιάς ο Μπος δεξιώθηκε τους συντρόφους του στα σπίτι του στην πλατεία της Αγοράς. Είχε παντρευτεί το 1478 την Άλειντ βαν ντε Μερβέννε, πλούσια αστή γεννημένη το 1453, που του έδωσε προίκα ένα εξοχικό σπίτι στο Oirschot, καμιά τριανταριά χιλιόμετρα έξω από το Χερτόγκενμπος.
Ο Μπος έπαιρνε ενεργό μέρος στη σκηνοθεσία «μυστηρίων», θεατρικών παραστάσεων που παρουσίαζε κατά παράδοση η Αδελφότητα, και στην οργάνωση αρμάτων με θρησκευτικές σκηνές που ακολουθούσαν ορισμένες λιτανείες. Οι δραστηριότητές του αυτές βοήθησαν τη γόνιμη φαντασία του να εκφραστεί και άφησαν τα ίχνη τους στην τέχνη του.
Οι επίσημες αναφορές που διαθέτουμε σχετικά με το έργο του Μπος είναι περιορισμένες.
Οι περισσότεροι από τους πίνακες που φιλοξενούνται σήμερα σε μουσεία ή ιδιωτικές συλλογές αποτελούν αντίγραφα ή μιμήσεις των πρωτότυπων συνθέσεων του Μπος και μόνο 30 πίνακες και μερικά σχέδια μπορούν με βεβαιότητα να αποδοθούν σε αυτόν. Επιπλέον ελάχιστα από τα έργα αυτά φέρουν χρονολογία ενώ αρκετά έχουν υποστεί σημαντικές φθορές.
Στα 1493-1494 έκανε τα σχέδια για τα βιτρώ του παρεκκλησιού στον καθεδρικό ναό του Αγίου Ιωάννη, όπου, σύμφωνα μ’ έναν περιηγητή, τον Gramaye (1610), βρίσκονταν κιόλας πολλοί πίνακές του με βιβλικά θέματα.
Μετά το θάνατο του Φιλίππου ντε Γκεβάρα ο Φίλιππος ο Β΄ της Ισπανίας αγόρασε πολλά έργα από τη συλλογή του και το 1574 έβαλε και μετέφεραν εννιά πίνακες του Μπος στο Εσκοριάλ. Μάλιστα ο Ισπανός βασιλιάς είχε τα «Εφτά Θανάσιμα Αμαρτήματα» στην κρεβατοκάμαρά του για να τον παρακινούν στην αρετή.
Τρομακτικός και συνάμα μαγευτικός ο κόσμος του Ιερώνυμου Μπος είναι θεμελιωμένος σε φόβους κι ελπίδες, σε αγωνίες και προλήψεις της εποχής του. Γεμάτος από ένα πλήθος έμμονες ιδέες και σύμβολα διαβολικά, μυστικά, αλχημικά και σεξουαλικά. Με τον ίδιο αυτό τρόπο που αντιμετωπίζει τα κοσμικά θέματα, αντιμετωπίζει και τα θρησκευτικά θέματα, κάνοντας αυτό που δεν έκανε κανένας ζωγράφος της εποχής του, να προβάλλει μέσα από τα Πάθη του Χριστού, όχι τη Θεία αλλά την ανθρώπινη διάσταση, με όλη την αγριότητα, την ωμότητα και την παραφροσύνη που τον διέκρινε και τον διακρίνει.
Γεννήθηκε στη Βραμάνδη (στη σημερινή νότια Ολλανδία). Το «Μπος» είναι η τελευταία συλλαβή της πόλης όπου γεννήθηκε, του ’ς Χερτόγκενμπος ή, γαλλικά, Μπουά-λε-Ντυκ. Στην Ιταλία τον ήξεραν με το εξιταλισμένο όνομα Μπόσκο ντι Μπολντούκ. Ωστόσο το πραγματικό του όνομα ήταν Βαν Άκεν, χωρίς άλλο γιατί η οικογένειά του καταγόταν από το Άαχεν, κι ας είχε εγκατασταθεί στο
’ς Χερτόγκενμπος από τα τέλη του 14ου αιώνα. Η χρονολογία της γέννησης του καλλιτέχνη δεν είναι γνωστή με ακρίβεια, υπολογίζεται όμως γύρω στα 1450. η χρονιά του θανάτου του είναι καταγραμμένη στα αρχεία της αδελφότητας που ανήκε: «Θάνατος αδελφών. Έτος 1516: Ιερώνυμος Άκεν, άλλως Μπος, διακεκριμένος ζωγράφος».
* Συμπόσιο του Κύκνου, Το 1488 γίνεται «εξέχον μέλος» μιας αδελφότητας και παίρνει μέρος στο επίσημο «συμπόσιο του κύκνου». Το όνομα δόθηκε επειδή ένας κύκνος απεικονιζόταν στο έμβλημα της αδελφότητας και προσφερόταν στα γεύματα των αξιωματούχων της. Τον Ιούλιο της ίδιας χρονιάς ο Μπος δεξιώθηκε τους συντρόφους του στα σπίτι του στην πλατεία της Αγοράς. Είχε παντρευτεί το 1478 την Άλειντ βαν ντε Μερβέννε, πλούσια αστή γεννημένη το 1453, που του έδωσε προίκα ένα εξοχικό σπίτι στο Oirschot, καμιά τριανταριά χιλιόμετρα έξω από το Χερτόγκενμπος.
Ο Μπος έπαιρνε ενεργό μέρος στη σκηνοθεσία «μυστηρίων», θεατρικών παραστάσεων που παρουσίαζε κατά παράδοση η Αδελφότητα, και στην οργάνωση αρμάτων με θρησκευτικές σκηνές που ακολουθούσαν ορισμένες λιτανείες. Οι δραστηριότητές του αυτές βοήθησαν τη γόνιμη φαντασία του να εκφραστεί και άφησαν τα ίχνη τους στην τέχνη του.
Οι επίσημες αναφορές που διαθέτουμε σχετικά με το έργο του Μπος είναι περιορισμένες.
Οι περισσότεροι από τους πίνακες που φιλοξενούνται σήμερα σε μουσεία ή ιδιωτικές συλλογές αποτελούν αντίγραφα ή μιμήσεις των πρωτότυπων συνθέσεων του Μπος και μόνο 30 πίνακες και μερικά σχέδια μπορούν με βεβαιότητα να αποδοθούν σε αυτόν. Επιπλέον ελάχιστα από τα έργα αυτά φέρουν χρονολογία ενώ αρκετά έχουν υποστεί σημαντικές φθορές.
Στα 1493-1494 έκανε τα σχέδια για τα βιτρώ του παρεκκλησιού στον καθεδρικό ναό του Αγίου Ιωάννη, όπου, σύμφωνα μ’ έναν περιηγητή, τον Gramaye (1610), βρίσκονταν κιόλας πολλοί πίνακές του με βιβλικά θέματα.
Οι πίνακες αυτοί σκόρπισαν εδώ κι εκεί μετά από μια εικονοκλαστική διαδήλωση τον Αύγουστο του 1566 και καταστράφηκαν το 1629 από τους διαμαρτυρόμενους μεταρρυθμιστές.
Όταν η χώρα πέρασε στην ισπανική κυριαρχία, τα έργα του Μπος λεηλατήθηκαν.
Στο μεταξύ είχε αποκτήσει πολλά ο Δον Ντιέγκο ντε Γκεβάρα. Τα
κληρονόμησε ο γιός του Φίλιππος, που τα πήρε μαζί του όταν εγκαταστάθηκε
στη Μαδρίτη (1535) και τους αφιέρωσε πολλές σελίδες στο βιβλίο του
«Σχόλια για τη ζωγραφική» (1562). Μετά το θάνατο του Φιλίππου ντε Γκεβάρα ο Φίλιππος ο Β΄ της Ισπανίας αγόρασε πολλά έργα από τη συλλογή του και το 1574 έβαλε και μετέφεραν εννιά πίνακες του Μπος στο Εσκοριάλ. Μάλιστα ο Ισπανός βασιλιάς είχε τα «Εφτά Θανάσιμα Αμαρτήματα» στην κρεβατοκάμαρά του για να τον παρακινούν στην αρετή.
Τα πρώιμα έργα του Μπος έχουν αρκετά κοινά σημεία με την Ολλανδική τέχνη της εποχής και ειδικότερα με τις διακοσμήσεις χειρογράφων. Ανάμεσα στους πίνακες που ομόφωνα συγκαταλέγονται στην πρώτη περίοδο του Μπος (1470 - 1485) βρίσκονται τα Επιφάνια, το Ίδε ο Άνθρωπος και ο Ταχυδακτυλουργός, έργα που ακολουθούν περισσότερο παραδοσιακά πρότυπα και είναι απλούστερα σε ότι αφορά τη σύνθεση. Είναι γεγονός πως ελάχιστα από τα πρώιμα έργα του Μπος διαφέρουν αισθητά από την παραδοσιακή εικονογραφία, αν και λεπτομέρειες των πινάκων προαναγγέλλουν τις μετεγενέστερες καινοτομίες των έργων του. Ο
Μπος φιλοτέχνησε αρκετά τρίπτυχα, τρεις δηλαδή συναρμοσμένους πίνακες,
λίγο ή πολύ πάνω στο ίδιο θέμα.
Ένα από τα δημοφιλέστερα και ίσως
σημαντικότερα έργα του είναι ο Κήπος των Επίγειων Απολαύσεων, έργο που
θεωρείται γενικά ως το σχόλιο του Μπος πάνω στο θέμα του θανάσιμου
αμαρτήματος της λαγνείας.
Στο αριστερό φύλλο του τρίπτυχου απεικονίζεται ο Αδάμ και η Εύα στον κήπο της Εδέμ, στο μεσαίο φύλλο κυριαρχεί το θέμα των σαρκικών απολαύσεων ενώ στο δεξιό φύλλο δεσπόζει η απεικόνιση της Κόλασης.
Ίσως λίγοι γνωρίζουν ότι τα εξωτερικά φύλλα του τρίπτυχου μπορούν να κλείσουν για να αποκαλύψουν μια άλλη ζωγραφική στην εξωτερική πλευρά των πάνελ.
Όμως και η πίσω όψη του πίνακα δεν έχει λιγότερο ενδιαφέρον, παρόλο που δε διακρίνεται για τον χρωματικό πλούτο και την πυκνότητα των απεικονίσεων.
Ένα από τα δημοφιλέστερα και ίσως
σημαντικότερα έργα του είναι ο Κήπος των Επίγειων Απολαύσεων, έργο που
θεωρείται γενικά ως το σχόλιο του Μπος πάνω στο θέμα του θανάσιμου
αμαρτήματος της λαγνείας. Στο αριστερό φύλλο του τρίπτυχου απεικονίζεται ο Αδάμ και η Εύα στον κήπο της Εδέμ, στο μεσαίο φύλλο κυριαρχεί το θέμα των σαρκικών απολαύσεων ενώ στο δεξιό φύλλο δεσπόζει η απεικόνιση της Κόλασης.
Ίσως λίγοι γνωρίζουν ότι τα εξωτερικά φύλλα του τρίπτυχου μπορούν να κλείσουν για να αποκαλύψουν μια άλλη ζωγραφική στην εξωτερική πλευρά των πάνελ. Όμως και η πίσω όψη του πίνακα δεν έχει λιγότερο ενδιαφέρον, παρόλο που δε διακρίνεται για τον χρωματικό πλούτο και την πυκνότητα των απεικονίσεων.
Απεικονίζεται η υδρόγειος και απεικονίζεται ο κόσμος κατά τη διάρκεια της δημιουργίας. Ο πλανήτης είναι από υβριδικό πέτρωμα και οργανική ύλη. Είναι διακοσμημένος με γυμνές φιγούρες που σπρώχνουν τόσο μεταξύ τους και με διάφορα πλάσματα, ρεαλιστικά, φανταστικά ή υβριδικά.
Η γη βρίσκεται σε ένα από τα στάδια της δημιουργίας της σύμφωνα με τη Βίβλο. Απεικονίζεται ως αιωρούμενη σε μια μοναδική κρυσταλλική σφαίρα, μέσα στην απεραντοσύνη του σύμπαντος ενώ η εικόνα στην άνω αριστερή γωνία απεικονίζει τον Θεό που δημιούργησε τον κόσμο.
Η γη βρίσκεται σε ένα από τα στάδια της δημιουργίας της σύμφωνα με τη Βίβλο. Απεικονίζεται ως αιωρούμενη σε μια μοναδική κρυσταλλική σφαίρα, μέσα στην απεραντοσύνη του σύμπαντος ενώ η εικόνα στην άνω αριστερή γωνία απεικονίζει τον Θεό που δημιούργησε τον κόσμο.
Πιθανώς, πρόκειται για την Τρίτη Ημέρα της δημιουργίας, μετά την προσθήκη της ζωής των φυτών, αλλά πριν από την εμφάνιση των ζώων και των ανθρώπων. Τα χρώματα της εξωτερικής ζωγραφικής είναι εξαιρετικά ζοφερά και σε αντίθεση με τα ζωντανά χρώματα του εσωτερικού τρίπτυχου, επειδή η εξωτερική ζωγραφική αντιπροσωπεύει ένα έργο σε εξέλιξη, ένα έργο που δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί. Είναι ένα ακόμα έργο του Μπος, εξαιρετικά αινιγματικό, με πολύπλοκες αλληγορίες που, ακόμα και σήμερα, μοιάζουν ακατανόητες και ιδιόρρυθμες αναπαραστάσεις, ανοιχτές σε ερμηνείες και στη φαντασία μας.
Η προσκύνηση των Μάγων, 1491-98, Μαδρίτη, Μουσείο του Πράδο
Δευτέρα Παρουσία, 1500-05, Βιέννη, Academie für Bildenden Künste
Τα Επτά Θανάσιμα Αμαρτήματα, 1510-20, Μαδρίτη, Μουσείο του Πράδο
Έξι αιώνες αργότερα, οι μελετητές των έργων του δεν σταματούν να ερμηνεύουν το νόημα και τις καταβολές της ζωγραφικής του. Η εγγενής έννοια του κρυπτικού συμβολισμού των έργων του έχει προκαλέσει διαφωνίες ανάμεσα στους ειδικούς σε όλο τον κόσμο.
______________________________________________________
* Σκεπτόμενοι Άνθρωποι, Αίρεση που δραστηριοποιείται στις Βρυξέλλες και γύρω από τις αρχές του 14ου και στις αρχές του 15ου αιώνα. Ο Αιγίδης Καντόρης (Sanghers), χαμηλής μόρφωσης με πλούσια φαντασία, που προφανώς επηρεάστηκε από την οραματίστρια και ποιήτρια Bl. Hadewijch και την Marie of Valenciennes, ίδρυσε την αίρεση, η οποία ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής στις γυναίκες. Ο πιο αξιοσημείωτος μετασχηματισμός ήταν ο Carmelite William του Hildernisse, ο οποίος ανέλαβε ηγεσία στο θάνατο του Αιγίδη και ανέπτυξε τις ιδέες του (βλ. Williamites).
Τα κυριότερα σημεία της διδασκαλίας ήταν ο πανθεϊσμός. Η πίστη σ' έναν διαφωτισμό - illuminism, μέσω του Αγίου Πνεύματος και την πνευματική ελευθερία ακόμα και την σεξουαλική ελευθερία ! Αδιαφορία και περιφρόνηση για τις "καλές πράξεις" και απόρριψη των μέσων χάριτος, της ιεροσύνης και της Εκκλησίας.
* Αδελφοί του Ελεύθερου Πνεύματος, αρνούνταν να περιμένουν μια μετά θάνατον ζωή τιμωρίας ή επιβράβευσης: προτιμούσαν να απολαύσουν τον Παράδεισο επί της Γης εδώ και τώρα.Περιφρονούσαν απροκάλυπτα τους μοναχούς (το ντύσιμό τους- ένα μπαλωμένο κόκκινο ράσο- παρωδούσε το ντύσιμο των καλόγερων), διέκοπταν τις εκκλησιαστικές λειτουργίες, κάνοντας με οξυδέρκεια και ευγλωττία δημόσιες συζητήσεις με τους ιερείς.
Τα μέλη της κεντρικής ομάδας σύντομα εκτελέστηκαν από την εκκλησία ως «αιρετικοί», όμως οι ιδέες τους εξαπλώθηκαν από πόλη σε πόλη, ιδίως κατά μήκος των εμπορικών οδών μέσω των οποίων διακινούνταν υφάσματα και ρούχα. Οι γυναίκες και οι τεχνίτες, όπως οι υφαντές της Αμβέρσας, ήταν ιδιαίτερα δεκτικοί απέναντι σ’αυτές τις ιδέες. Όλοι απαρνούνταν την ιδιοκτησία, την εξουσία και τα προνόμια, και ζούσαν από αυτά που έπαιρναν ζητιανεύοντας.
Οι μυημένοι του Ελεύθερου Πνεύματος, καθώς αποκτούσαν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση, απέρριπταν όλο και περισσότερο τις ιδέες της εποχής: αρνούνταν όλους τους περιορισμούς, δήλωναν απόλυτα ελεύθεροι και δεν αναγνώριζαν άλλη αυθεντία πέραν της ίδιας τους της εμπειρίας.
Το 1259 αφορίστηκαν. Η εκκλησία είχε τρομοκρατηθεί ιδιαίτερα από τις πολλές γυναίκες του Ελεύθερου Πνεύματος που ζούσαν μαζί σε κοινοβιακά νοικοκυριά- στην Κολωνία ο αριθμός τους έφτανε τις 2000. Η μεγαλύτερη αμαρτία τους, έλεγαν οι επίσκοποι, ήταν η ανεξαρτησία τους- ήταν «αργόσχολες, κουτσομπόλες αλήτισσες που αρνούνταν να υπακούσουν στους άντρες με την πρόφαση ότι τον θεό τον υπηρετεί κανείς καλύτερα σε συνθήκες ελευθερίας». Οτιδήποτε είχε σχέση μαζί τους ήταν απαγορευμένο: το ντύσιμό τους, η κραυγή για όνομα του θεού, ψωμί» ακόμη και η ελεημοσύνη, έγιναν αδικήματα που τιμωρούνταν με θάνατο. Εκατοντάδες κάηκαν στην πυρά ή πνίγηκαν επειδή αρνήθηκαν να ζητήσουν άφεση αμαρτιών, να δηλώσουν μετάνοια ή να παραστήσουν τους παράφρονες.
* Wilhelm Fraenger (5 Ιουνίου 1890 - 19 Φεβρουαρίου 1964) ήταν Γερμανός ιστορικός τέχνης. γεννήθηκε στο Erlangen. Ήταν ειδικός στην εποχή του πολέμου των Γερμανών Αγροτών και του μυστικισμού του ύστερου Μεσαίωνα. Έγραψε σημαντικές μελέτες του Jerg Ratgeb, του Matthias Grünewald και του Hieronymus Bosch. Το έργο του για τη Bosch είχε μεγάλη επιρροή στην εποχή του και θεωρούσε τη Bosch υπό την έννοια του αποκρυφισμού, βλέποντας τη Bosch ως καλλιτέχνη που καθοδηγείται από έναν εσωτεριστικό μυστικισμό.
Θεωρεί πιθανή τη σχέση του Μπος με τους Homines Intelligentiae, σχολή που ήταν πολύ διαδεδομένη στη Γερμανία και στις Κάτω Χώρες από τις αρχές του 15ου αιώνα, η οποία δέχτηκε μεγάλη επίδραση από τους Αδελφούς του Ελεύθερου Πνεύματος.
*Μαργαρίτα Πορέτ : Γαλλίδα συγγραφέας του βιβλίου οι Καθρέφτες των απλών ψυχών που κυκλοφόρησε σε ολόκληρη την Ευρώπη για αρκετούς αιώνες. Η Margarita Porete ή ο Marguerite Porrette ή ο Porette κάηκε στην πυρά γιατί αρνήθηκε να αποσύρει το βιβλίο από την κυκλοφορία ή να παραιτηθεί από τις ιδέες της περί χριστιανικού μυστικισμού.
Το 1259 αφορίστηκαν. Η εκκλησία είχε τρομοκρατηθεί ιδιαίτερα από τις πολλές γυναίκες του Ελεύθερου Πνεύματος που ζούσαν μαζί σε κοινοβιακά νοικοκυριά- στην Κολωνία ο αριθμός τους έφτανε τις 2000. Η μεγαλύτερη αμαρτία τους, έλεγαν οι επίσκοποι, ήταν η ανεξαρτησία τους- ήταν «αργόσχολες, κουτσομπόλες αλήτισσες που αρνούνταν να υπακούσουν στους άντρες με την πρόφαση ότι τον θεό τον υπηρετεί κανείς καλύτερα σε συνθήκες ελευθερίας». Οτιδήποτε είχε σχέση μαζί τους ήταν απαγορευμένο: το ντύσιμό τους, η κραυγή για όνομα του θεού, ψωμί» ακόμη και η ελεημοσύνη, έγιναν αδικήματα που τιμωρούνταν με θάνατο. Εκατοντάδες κάηκαν στην πυρά ή πνίγηκαν επειδή αρνήθηκαν να ζητήσουν άφεση αμαρτιών, να δηλώσουν μετάνοια ή να παραστήσουν τους παράφρονες.
* Wilhelm Fraenger (5 Ιουνίου 1890 - 19 Φεβρουαρίου 1964) ήταν Γερμανός ιστορικός τέχνης. γεννήθηκε στο Erlangen. Ήταν ειδικός στην εποχή του πολέμου των Γερμανών Αγροτών και του μυστικισμού του ύστερου Μεσαίωνα. Έγραψε σημαντικές μελέτες του Jerg Ratgeb, του Matthias Grünewald και του Hieronymus Bosch. Το έργο του για τη Bosch είχε μεγάλη επιρροή στην εποχή του και θεωρούσε τη Bosch υπό την έννοια του αποκρυφισμού, βλέποντας τη Bosch ως καλλιτέχνη που καθοδηγείται από έναν εσωτεριστικό μυστικισμό.
Θεωρεί πιθανή τη σχέση του Μπος με τους Homines Intelligentiae, σχολή που ήταν πολύ διαδεδομένη στη Γερμανία και στις Κάτω Χώρες από τις αρχές του 15ου αιώνα, η οποία δέχτηκε μεγάλη επίδραση από τους Αδελφούς του Ελεύθερου Πνεύματος.
*Μαργαρίτα Πορέτ : Γαλλίδα συγγραφέας του βιβλίου οι Καθρέφτες των απλών ψυχών που κυκλοφόρησε σε ολόκληρη την Ευρώπη για αρκετούς αιώνες. Η Margarita Porete ή ο Marguerite Porrette ή ο Porette κάηκε στην πυρά γιατί αρνήθηκε να αποσύρει το βιβλίο από την κυκλοφορία ή να παραιτηθεί από τις ιδέες της περί χριστιανικού μυστικισμού.
* Ιάκωβος Δ΄της Σκωτίας (James IV of Scotland, 1473 – 1513), βασιλιάς της Σκωτίας από τις 11 Ιουνίου του 1488 έως το θάνατό του.
Γενικά θεωρείται ως ο πιο επιτυχημένος μονάρχης της Σκωτίας από τον Οίκο των Στιούαρτ, αλλά η βασιλεία του έληξε με την καταστροφική ήττα στη μάχη του Φλόντεν Φιλντ, όπου έγινε ο τελευταίος μονάρχης όχι μόνο από τη Σκωτία, αλλά και από ολόκληρη τη Μεγάλη Βρετανία, που σκοτώθηκε σε μάχη. Ήταν γιος και διάδοχος του βασιλιά της Σκωτίας Ιακώβου Γ΄ και της Μαργαρίτας της Δανίας.
Βιογραφικά στοιχεία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα.
Μετά τον θάνατο του πατέρα του στην μάχη του Σάουτσιμπερν, τον διαδέχθηκε σε ηλικία 15 ετών.
Όταν συνειδητοποίησε ότι είχε συντελέσει και αυτός στη δολοφονία του πατέρα του, αποφάσισε μεταμελώντας να υποβάλει τον εαυτό του σε αυτοτιμωρίες. Όμως απέδιξε ότι ήταν ένας αληθινός βασιλιάς της Αναγέννησης.
Παραχώρησε με διάταγμα το 1506 την ίδρυση του Κολεγίου Χειρουργικής του Εδιμβούργου, ενώ μετέτρεψε το κάστρο του Εδιμβούργου σε άρτια εξοπλισμένο οχυρό και το 1505 εγκατέστησε το πρώτο τυπογραφείο. Καθώς λάτρευε το ναυτικό, στάθηκε ο δημιουργός του ισχυρού Σκωτσέζικου ναυτικού, έχοντας στη διάθεσή του 38 πλοία για το βασιλικό ναυτικό.
Το τελειότερο δημιούργημά του ήταν ο «Μιχαήλ», το μεγαλύτερο πλοίο σε όλο τον κόσμο την εποχή του, που ζύγιζε 1.000 τόννους και είχε συνολικό μήκος 73 μέτρα.
Εκείνη την εποχή υποστήριξε τον Άγγλο στασιαστή Πέρκιν Γουόρμπεκ και έκανε μια μικρή εισβολή στην Αγγλία, αλλά ο βασιλιάς Ερρίκος Ζ΄ της Αγγλίας τον συγχώρεσε και σύναψαν μεταξύ τους ειρήνη. Η ειρήνη επισφραγίστηκε με τον γάμο του ίδιου του βασιλιά Ιακώβου Δ΄ με την κόρη του βασιλιά Ερρίκου, Μαργαρίτας Τυδώρ, στις 8 Αυγούστου 1503 στο Εδιμβούργο.
Όταν ξέσπασε πόλεμος ανάμεσα στην Αγγλία και τη Γαλλία, ως αποτέλεσμα των Ιταλικών πολέμων, βρέθηκε σε δύσκολη θέση, αφού είχε κλείσει συμμαχική συνθήκη με την Γαλλία. Αλλά τελικά όταν ο βασιλιάς Ερρίκος Η΄ της Αγγλίας αποφάσισε να επιτεθεί στη Γαλλία, ο Ιάκωβος Δ΄ πήρε το μέρος των Γάλλων και κήρυξε τον πόλεμο στην Αγγλία.
Εκμεταλλευόμενος την απουσία του Ερρίκου Η΄ στη Γαλλία, επιτέθηκε στη νότια Αγγλία, αλλά συνετρίβη στη μάχη του Φλόντεν, όπου βρήκε το θάνατο μαζί με τους υπόλοιπους ευγενείς συμπολεμιστές του. Το πτώμα του αναγνωρίστηκε και στάλθηκε στο Λονδίνο για ταφή, όπου έμεινε πολλά χρόνο άταφο, λόγω αφορισμού. Το αιματοβαμμένο παλτό του μεταφέρθηκε στον βασιλιά Ερρίκο Η΄ από τη σύζυγό του, Αικατερίνη της Αραγωνίας. Με την σύζυγο του Μαργαρίτα Τυδώρ απέκτησε τον διάδοχο του Ιάκωβο Ε΄.
_________________________________________________________________________________
Απόσπασμα από το έμμετρο έργο
"ΙΣΤΟΡΙΕΣ και ΥΣΤΕΡΙΕΣ της ΙΣΤΟΡΙΑΣ
Στίχοι - Κείμενα: Παναγιώτης Β. Ματαράγκας
Επιμέλεια - Αποτύπωση: Κ. Γ. Ραπακούλια
Ιστορίες και Υστερίες της Ιστορίας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.